غروب رنگین سمندرهای لرستانی

سینا قلندری/ کشکان: مرد سمندر کوچک را در جعبه شیشه ای نشانم می دهد. سمندر خوش نقش با خال های سرخش به شیشه چسبیده، انگار التماس می کند تا از این دیوار تنگ نجاتش بدهم. صدای ضجه هایش را می شنوم و رنجی که در چشمهای معصومش پنهان شده است را می بینم. مرد انگار دارایی با ارزشش را بی قیمت کرده باشم، جعبه شیشه ای را از دستم می قاپد و می‌گوید: بزرگترش را هم دارم ولی اینجا نیست. اگر می‌خواهی بگویم برایت بیاورند.
می‌گویم: رنگ های دیگرش را هم داری؟
می خندد و می گوید: نداشته باشیم هم میاوریم. کم شدند ولی هنوز می شود پیدا کرد. آنها گران تر در میاد.
به لبخند مرد فکر می کنم و بغضی که در چشم های سمندر کوچک پنهان بود. می گویم: اینها بیرون رودخانه دوام نمی آورند.
به مرد بر می خورد. سمندر را پشت قفسه ها پنهان می کند و می گوید: واسه شب عیده دیگه! مگه ماهی قرمز می مونه؟
خود او هم می داند که در حق این موجود کوچک چه ظلمی می کند. او هم می داند تعدادشان آنقدر کم شده که به سختی می شود آنها را در بین سنگ ها و حوضچه های رودخانه یافت. همه اینجا می دانند اما کسی به روی خودش نمی آورد که چه جهنمی برای رنگین کمان های کوچک لرستانی ساخته اند.

بهانه ها البته بسیارند. خشکسالی، آتش سوزی عمدی و غیر عمدی جنگل ها، ساخت و ساز در مناطق خوش آب و هوای استان اما آنچه فراموش می شود سهم ماست. ما که برای زینت سفره های عید سمندرهای غمگین را چون پری های رنگینی به سر سفره هایمان می آوریم و پس از سال نو شاهد زجر کشیدن و مرگشان هستیم. بهای یک لحظه شادی ما، یک زندگیست که تلف می شود.
زمانی که کشورهای پیشرفته از هر فرصتی برای ایجاد زمینه های گردشگری استفاده می کنند، ما با همتی عالی کمر به قتل طبیعت و گونه های کمیاب زیستی بسته ایم. نقش زیبای سمندرهای لرستانی که آنها را در جهان خاص و مشهور کرده بود، بلای جانشان شده است. این سمندر را در جهان با نام انگلیسی Lorestan Newt و نام علمی Neurergus kaiseri می شناسند که در نقاط محدودی یافت می شوند و یکی از این نقاط، مناطق مرطوب زاگرس است. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، از در حال انقراض بودن این گونه وحشی و بی‎نظیر سمندر لرستانی خبر می دهد و آن را در میان گونه‌های «به‌شدت در معرض خطر» فهرست قرمز IUCN قرار داده است.
بعد از ورود به این فهرست، مسئولین استان به فکر حفاظت از این موجود زیبا اما بی پناه افتادند. اما آیا این محافظت در مقابل خطری که سمندرها را تهدید می کند کافی‌ست؟ در اخبار مدام از جلو گیری و برخورد با شکارچیان و شیفت های مراقبت و حفاظت از پناه گاه های آنان صحبت می شود اما نزدیک عید باز هم شاهد فروش آنها هستیم. این برخوردها تنها باعث گران تر شدن قیمت این موجودات شده و نه حفاظت آنها. با این اوضاع در چند سال آینده هیچ اثری از این گونه کمیاب باقی نمی ماند.

آیا حفاظت از این موجودات فقط با ممنوع کردن و جلوگیری از خرید و فروش قابل انجام است؟ مگر نه اینکه وقتی چیزی را ممنوع می کنیم عطش بیشتری برای به دست آوردن آن بوجود می آید. هر چند این ممنوعیت به جاست اما تجربه این سالها نشان می دهد که در کنار ممنوعیت باید اقدامات عملی گسترده تری برای حفظ گونه های وحشی صورت بگیرد. سال هاست که دفاع از انواع گونه های وحشی در کشور ممنوع است اما هر ساله شاهد شکارچیان غیر قانونی و مرگ خاموش پلنگ ها، خرس ها، پرندگان مهاجر و… هستیم. آیا ایجاد محدودیت شکار کمکی به جلوگیری از کشتار بی رحمانه آنها کرده است؟
در تمام جهان پیش از هر کاری بر روی آموزش افراد جامعه سرمایه گذاری می کنند. آموزش از مدارس به خانه ها می رود و از آنجا به سطح خیابان منتقل می شود. ما در کشور خودمان هم تجربه موفقی در زمینه این نوع آموزش داشتیم. زمانی که صدا وسیما و پلیس راهنمایی و رانندگی و آموزش و پرورش دست در دست هم فضای فرهنگی کشور را به سوی رعایت هرچه بیشتر قوانین و مقررات پیش بردند، تغییرات محسوسی را در سطح جامعه شاهد بودیم. این تجربه ها می تواند در ارتقای سطح فرهنگ محیط زیستی هم مورد توجه قرار بگیرد. این مردم هستند که باید به خرید این نوع موجودات نه بگویند وگرنه تا زمانی که تقاضایی باشد شکارچی و شکار غیر قانونی هم وجود خواهد داشت.
در چند سال اخیر کشور هایی مانند آلمان تعدادی از این سمندرها برای تحقیق و همچنین تکثیر نژادی به اروپا برده اند، در حالی که مسئولین ما مدام از نگرانی هایشان حرف می زنند و حرف می زنند و حرف می زنند.
به جای این همه نگران بودن، اگر کمی سرمایه در اختیار صدها جوان دانش آموخته در رشته های مرتبط قرار می دادند، اکنون همین گونه ی رو به انتقراض می توانست بخشی از صادرات غیر نفتی ما را تشکیل دهد. همانطور که در تمامی کشورها، فروش بین المللی گونه های مختلفی مثل ماهیان زینتی، اسب و بسیاری از گونه های مختلف قابل تکثیر معمول و متداول است.

همیشه بهترین راهکار برای ما پاک کردن صورت مسئله بوده است. راهکار حفظ طبیعت تنها وضع قانون و یا برخورد قضایی نیست. فرهنگ سازی، استفاده از رسانه های جمعی، متحد کردن پتانسیل عمومی برای بازگرداندن موجودات به طبیعت، حتی تکثیر هدفمند و جایگزین کردن آنها در طبیعت می تواند ساز و کارهایی عملی تر برای حفظ انواع گونه ها باشد.
شاید وقت آن رسیده باشد یک بار برای همیشه به جای نگاه به گذشته و حسرت از دست رفته ها را خوردن به حال و آینده بیندیشیم. فرصت برای نجات سمندرهای لرستانی رو به اتمام است. به جای آنکه چند سال آینده با آه و حسرت از این گونه منقرض شده حرف بزنیم امروز دست به دست هم بدهیم و فرشته های کوچک آبگیر های لرستان را به خانه هایشان باز گردانیم. این هشدار نه فقط به مسئولین بلکه به مردم استان است. اکنون که دولت گام در حفاظت این گونه خاص گذاشته است، همراهی و همدلی مردم زاگرس نشین می تواند فرصتی دوباره برای زندگی بخشیدن به موجودات بی‌پناهی باشد که اسیر سودجویی شکارچیان شده اند.
برخورد با فروشندگان این موجودات کوچک، بازگرداندن آن ها به آبگیرهای منطقه، تماس و گزارش تخلفات، حتی گسترش آگاهی در بین خانواده و اطرافیان می تواند قدم های محکم مردم برای نجات این فرشتگان معصوم از مرگ تدریجی باشد. شاید زمانی مسئولین به این نتیجه برسند که شعارها نوشداروی بعد از مرگ سهرابند و مبارزه با خاطیان و برخوردهای قضایی و انتظامی تنها بخش کوچکی از مسئولیت بزرگ آنهاست. چه بسا آن روز برای حفاظت از سمندرهای رنگارنگ لرستان دیر شده باشد. حفاظت از گونه های طبیعی، حفاظت از تاریخ زنده این سرزمین است. از بین رفتن گونه های طبیعی از دست رفتن هویت تاریخی و زیستی همه ماست. همتی بلند می خواهد که به دور از شعار زدگی با برنامه ریزی جلوه های زیستی سرزمینمان را حفظ کنیم.