نوروز/ از عید مردگان تا دیگر آداب

مهدی زینی/ کشکان: نوروز بزرگترین و ارجح ترین عید ایرانیان از زمانهای کهن تا حال حاضر است که هر سال با آب و تاب بیشتری نسبت به سال گذشته برگزار می شود.

جشن نوروزی یک آیین کهن و ملی و مربوط به نو شدن و جوان شدن طبیعت است. در اقوام مختلف جهان و بومیان ایران ، پیش از آمدن آریایی ها به ایران ، نوروز از مهم ترین اعیاد بوده است. جشن‌نوروز ازمهمترین‌ مراسماتی‌ است‌که ‌ازسالیانی‌ دور دربین ‌ایرانیان قدیم رایج‌ بوده است‌. امروزه همه اقوام ایرانی نوروز را بر تمامی جشنها برتری می دهند.از اول دی ماه مردم به امید عید نوروز سرما وسختی را پشت سر می گذارند.جنب وجوش جدی برای برگزاری عید از نیمه ی دوم اسفند ماه آغاز می شود.هر خانواده در فکر تهیه ی دانه ی حبوبات یا غلات برای درست کردن سبزی است.عدس، جو، ماش،گاودانه و در نهایت گندم مقدس چه به صورت دانه و چه به صورت خوشه های خشک گندم که در فصل تابستان از خرمن گندم جدا کرده اند،مایه ی اصلی سبزی را تشکیل می دهد.

خانه تکانی یکی از مراسم اولیه ی جشن است.چند روز مانده به عید،همه ی رختخوابها در جلوی آفتاب وبر پشت بامها پهن می شود وقالی ودیگر گستردنیها در آب رودخانه شسته می شود.داخل خانه ها دستمال کشی وجارو می گردد.برای روز عید لباسهای نو،شیرینی ودیگر تنقلات، خریداری می گردد.در گذشته مردم گندم برشته ،کشمش،مغز گرد، نقل مشکل گشا و نوعی کلوچه ی محلی برای روز جشن آماده می کردند.

شب قبل از عید نوروز ،عرفه (علفه،elafa) یا عید مرده ها نامیده می شود.در این جشن مناسب ودر خور مقام مردگان برایشان غذا ، ماکولات و…..که در دنیا مورد علاقه ی آنها بوده است ،تهیه می گردد وضمن خوردن آن برایشان فاتحه خوانده می شود.دراین شب هرنوع غذایی که درست شود با اسم بردن هر مرده سهمش در دیگ ریخته می شود و در پایان مقداری برای گرا رادار(garâ râdâr) اضافه می کنند.در مورد چای هم به همین منوال است.در شب عید هرکسی به اندازه ی توانایی وقدرت خرید ،غذا تهیه می نماید،اما برنج رکن اصلی غذای این شب است.گوشت گوسفند،بوقلمون ومرغ زینت بخش سفره ی شب عید است.در لحظه ی تحویل سال همه ی افراد خانواده ضمن روبوسی عید را به هم تبریک می گویند.

بهترین دعا در حق دیگران در این لحظات که هم به عنوان تبریک سال نو و هم آرزو به حساب می آید و در میان همه ی مردم رواج دارد، این گفته است که می گویند: عیدتو هر اِنوم عیدل بو. Aydto har eh nom aydal bô .عیدتان درمیان عیدها باشد.این تبریک دعا مانند در برگیرنده ی همه ی جوانب یک آرزوی خوب و توفیق در زندگی است.اگر کسی عید نداشته باشد،حتما برایش گرفتاری پیش آمده است،ولی اگر همراه دیگران جشن عید را بر گزار کند حتما هیچگونه ناراحتی و گرفتاری ندارد.

روز عیدسعی می شود که اولین شخصی نباشند که به خانه ی دیگران وارد می شوند،زیرا مردم معتقدند سعادت وخوشی ودارا وندار بودن در طول سال آینده ره آورد قدم اولین وارد شونده است.عموما بیشتر خانواده ها روز قبل از عید از کسی معین که در سال گذشته برایشان خوش قدم بوده است، می خواهند که بعد از سال تحویل قبل از دیگران به خانه شان وارد شود.شخص دعوت شده با آیینه وسبزی وچراغی روشن در اولین دقایق بعد از تحویل سال به مکان دعوت شده می رود و یعد از تبریک و تهنیت،عیدی دریافت می کند.

خانواده ها،ضمن پوشیدن لباسهای نو و تمیز با رعایت احترم و تقدم و تاخر به دیدن اقوام و بستگان می روندکه در این میان پدر و مادرها در بلندای احترام هستند.به همدیگر عیدی می دهند ،مخصوصا به افراد کوچکتر فامیل.در این روز همه به احترام سال نو کینه و دشمنیها را کنار می گذارند و با پادر میانی بزرگترها با هم آشتی می کنند.چنانچه کسی بخواهد در ایام نوروز کاری را شروع کند همان روز اول که به روز گردش معروف است،به نیت شروع کار وسیله ای را که مربوط به آن کار باشد،جابجا می کنند تا بتوانند در روزهای دیگر با خیال راحت به آن بپردازند.سبزیها تا روز سیزده بدر باقی می مانند ودر روز سیزده بدر آنها را با خود بیرون می برندوبا نیت اینکه، الهی درد وبلا وسختیهای زندگی ما با این سبزی به دریا برود،سبزی را در رودخانه می اندازند تا به دریا برسد.

روز سیزده بدر به نشانه ی اینکه آخرین روز ایام عید است، از خانه بیرون می روند ودر کوه ودشت جای می گیرندتا نحوست را به بیابان ببرند در طبیعت جا بماند.هر کس که آرزویی داشته باشد،برای برآورده شدن ضمن گره زدن دو گیاه به هم از خدا می خواهد، خدایا! چنانچه آرزویم بر آورده می شود یا مشکلم حل می گردد،گره این دو گیاه از هم باز شود.در گذشته مردم هر سال جای خاصی را به عنوان میعادگاه در نظر داشتند.گاهی درختانی را نظر کرده می دانسته اند وهر سال در پای آن جمع می شده اند وضمن دخیل بستن برآوردن حاجات خود راطلب می کردند.هم اکنون از برخی از این آداب هیچ اثری بر جا نمانده است.