عاشورا و آسیب های مداحی

 

عاشورا و آسیب های مداحی

محمدحسن شفیعی (رییس کانون نویسندگان شهرستان پلدختر)

---

 

تأسیس کربلا نـه فقط بهـر ماتم است         دانـشسـرا و مکتب اولاد آدم است

از خیمه گـاه سوخته تـا سـاحل فرات         تعلیم گاه رهبر خلق دو عالم است

به سوز عشق نسبت بدعت مده رقیب          اسرارها نهفته بـه شور محرم است

در این که حادثه ی عاشورا عظیم ترین رویداد تاریخ جهان اسلام است قطعاً شکی نیست، بطوری که از آن به عنوان “اعظم المصائب” یاد شده است و به راستی اگر این رویداد بزرگ نبود، شاید تا به حال اثری از انقلاب های نشأت گرفته از آن همچون انقلاب اسلامی ایران هم نبود.

قیام عاشورا که در سال 61 هجری به وقوع پیوست الگوی بسیاری از انقلاب ها و قیام های بعد ازخود شد. عاشورا دانشگاه بزرگی است که همه ی مردم از تمام اقشار مختلف در آن به یادگیری و تمرین آزادگی و سربلندی مشغول هستند ولی متأسفانه تاکنون ماها نتوانسته ایم آن طور که شایسته است ابعاد این حادثه ی بزرگ را به جهانیان بشناسیم. دشمنان قسم خورده ی قیام عاشورا نیز ازهمان ابتدا چه در زمان حادثه ی کربلا و چه امروز با استفاده از انواع آسیب های رایج چون تحریف وتفسیر غلط و دروغین عاشورا،استفاده ابزاری از شعرها و آهنگ های مبتذل تحت عنوان مداحی و روضه خوانی در رسای امام حسین (ع) و یارانش سعی در کم اهمیت جلوه دادن این حادثه ی تأثیرگذار کرده و می کنند.

در این خصوص نقش برجسته ی مداحان و شاعران نوحه سرا به عنوان گردانندگان اصلی تجمعاتی که بیشتر مردم خصوصاً جوانان حول محور اهل بیت تشکیل می دهند اساسی و تأثیرگذار است. به عبارتی می توان گفت شخصیت مداح به عنوان نماد مجالس اهل بیت و هیئت های مذهبی شناخته می شود. مداح می تواند احساسات عاشورایی و وقایع مرتبط با حوادث کربلا را در قالب نوحه و مقتل بیان کند. اگر چه نقش شاعر هم به همین صورت است. مداحی و روضه خوانی سنتی است که از عصر خود ائمه وجود داشته و روایات زیادی در مدح و عزاداری سیدالشهداء وجود دارد. بخشی از تصویری که  جامعه ی کنونی ایران در حال حاضر از عاشورای حسینی در ذهن خود دارد حاصل دیدگاه های مداحان و روضه خوانان می باشد. پس می توان گفت مداح از نظر تأثیرگذاری بیشترین تأثیر را بر مردم دارد و این یک نکته ی مهم و اساسی است.

مداح به کسی گفته می شود که علاوه بر داشتن تمام خصوصیات مداحی، با ادبیات و موسیقی نیز آشنایی کامل داشته باشد. مداح در لغت یعنی ستایش کننده و مدح کننده، کسی که اشعاری در ستایش اهل بیت را با صدا و سبک خاصی اجرا کند و در آن اجرا از غلو و گزافه گویی پرهیز کند و اشعاری که در ستایش ائمه استفاده می کند در خور و شأن ائمه باشد.

در حقیقت مداحی چیزی غیر از مطربی و خرافه گویی است. شعر و نوحه ای که خوانده می شود بایستی مستدل و مستند باشدیعنی اینکه بر اساس یک واقعیت اتفاق افتاده بیان شود مثل واقعیت عاشورا نه کم نه زیاد و گویای زبان حال امام حسین (ع) و یارانش در کربلا باشد.

مداحان امروزه و به خصوص در طول دهه ی اخیر با استفاده از آهنگ های لس آنجلسی و پاپ آمریکایی شعر آهنگ موردنظر را از روی موسیقی برداشته و با استفاده از شعر هم وزن آن را روی آهنگ موردنظر پیاده کرده و با همان سبک در هیئات عزاداری می خوانند که صد البته نقش پیشکسوتان مداحی در راهنمایی و ارشاد مداحان جوان به سمت و سوق استفاده درست از شعر و آهنگ بر اساس موازین اخلاقی و واقعی نقشی تأثیرگذار و پررنگ است. مداحان می بایست مطالعه داشته باشند و کورکورانه و از روی تقلید از هر مدح و شعری استفاده نکنند. چه بسا که با کاربرد یک شعر به اصطلاح عاشورایی که ساختار مناسب مفهومی و معنوی نداشته باشد زمینه ساز انحراف فکری یک فرد یا جامعه ای را پدید آورد.

ایشان بایستی در مطالعات خود از شعر شاعران بزرگ و توانا در خلق حوادث محرم و اتفاقات کربلا استفاده کنند. شاعرانی چون: دعبل خزائی، کمیت بن زید اسدی و یا شاعران معاصر اهل بیت که شعر بیشتر آنها از غنای کافی در فرم و محتوا برخوردار است. یکی از توصیه های مقام معظم رهبری به مداحان در دیداری که با ایشان داشتند اهمیت دادن به شعر و نخواندن اشعار سبک و ضعیف در مجالس بود، اگر چه آن شعر ضعیف با اخلاص سروده شده باشد. مداحان و شاعران بایستی تمام جنبه های زندگی و ابعاد شخصیتی امام حسین (ع) و یارانش را در نظر بگیرد اینگونه نباشد که فقط به شخص خاص یا گوشه ای از دلاوری های قیام کنندگان عاشورا پرداخته شود. همانگونه که می دانیم انقلاب بزرگ عاشورا مختص به زمان و مکان خاصی نبوده و نیست، بلکه یک قیام عام است که در نهایت ظلم حاکمان زمان خود به عنوان مظلوم ترین اشخاص شناخته شده اند و اگر به جنبه ی خاصی از این قیام اشاره شود یک نوع آسیب است. در حقیقت اکثر مداحان امروزی به دنبال جنبه هایی می گردند که در خود به آنها بیشتر علاقه مند هستند. مثلاً حضرت عباس (ع) را همراه با ذکر ابروان و قد و بالا و زیبایی های ظاهری بیان می کنند مثل این شعر پاپ:

عموم ابوالفضل چشماش قشنگه- قدش بلنده

و یا در خصوص امام حسین (ع) فقط مظلومیت محض گفته می شود و در مورد حماسه، صلابت و حکمت ایشان صحبتی نمی شود و وجوه دیگر شخصیت ایشان مورد غفلت قرار می گیرد. برای درک بیشتر این موضوع کافی است به سی دی ها و نوارهایی که به تازگی از مداحان جوان وارد بازار شده است توجه کنیم. آهنگ هایی که بعضاً در روز تاسوعا و عاشورا در جلوی ماشین های بعضی از مردم با موسیقی پاپ و راک پخش می شود که گویی مجلس، غیر از مجلس عزاداری است.

امروزه مسائل دروغ و غلو در شعر شاعران و مداحی ها زیاد شده است که لازم است مداحان عزیز به جای پرداختن به مسائل دروغ و افسانه سرایی به آموزه های واقعی عاشورا چون آزادگی و عزت نفس امام حسین (ع) بپردازند. به عنوان مثال در جایی که در جواب درخواست دشمن مقابل خود مبنی بر سازش یا شهادت فرمودند: «به خدا قسم نه دست ذلت به شما می دهم و نه چون بردگان تسلیم می شوم» و بالاخره هم با قیام بزرگ خود علاوه بر صحه گذاشتن بر این ادعا نه تنها درس عبرتی به سپاه یزید و یزیدیان دوران خود داد بلکه باعث آزادگی و رهایی از قید و بندهای دنیوی نیز شد. حُمید بن مسلم شاهد صحنه ی کربلا در خصوص این شجاعت امام حسین (ع) می گوید: «به خدا قسم هیچ محاصره شده ای در انبوه مردم را ندیده ام که فرزندان و یارانش کشته شده باشند و چون حسین استوار و شجاع باشد». بله ما نیاز به اینگونه مداحی ها و شعر سرایی ها داریم. در این خصوص لازم به ذکر است استفاده از تشبیهات و استعاره های درست و واقعی باعث قشنگی یک واقعه می شود ولیکن بعضی از مداحان و شاعران مدیحه سرا با استفاده نادرست و دروغ پردازی باعث انحراف فکری مردم نسبت به جریان عاشورا می شوند.

در حقیقت آشنا نبودن نوحه خوان با تاریخ های معتبر و مشهور باعث می شود در خواندن نوحه و روضه به ذکر وقایع و حوادث دروغ و بی پایه روی بیاورد و چه بسا با همین کار مجلس عزاداری سیدالشهداء را نیز با دروغ پردازی غرق در ماتم و اشک نماید. آهنگ ها و نوحه هایی که می توان گفت هیچگونه نسبت و یا قرابتی با فرهنگ اصیل اهل بیت و مجالس عزاداری امام حسین (ع) ندارد.

و اما مبحث دیگر بحث ذلت و خواری است که در برخی مداحی ها نسبت به اهل بیت و امام حسین (ع) و یارانش متأسفانه رواج پیدا کرده است. اصولاً ذلت و خواری در قاموس اهل بیت نبوده است و در کلام گهربار امام حسین (ع) و یارانش نیز هیچگونه کلام ذلت باری پیدا نمی توان کرد ولی بعضی از مداحان با دست مایه قراردادن این آسیب اقدام به سرودن نوحه هایی می کنند که در آن به شخصیت امام حسین (ع) و یارانش توهین می شود. بایستی خاطرنشان ساخت که سیدالشهداء در زمان خود مظلوم واقع شد اما مظلومیتی که در آن یک آرمان دینی بود. مظلومیتشان غیر از اصطلاح ذلت بود، ولی شاهدیم که برخی شعرای کج اندیش به گونه ای کلام خود را بیان می کنند که امام حسین (ع) و یارانش در حادثه ی کربلا مورد ذلت و خواری قرار گرفتند.

به علت ارتباط مستقیم و تأثیرگذاری که مداحان اهل بیت با مردم در جامعه دارند و تأثیر نوحه سرایی آنان این قشر باید سعی کنند در ابعاد مختلف زندگی شخصی و اجتماعی خود طوری رفتار کنند که خدای ناکرده باعث انحراف و یا گمراهی کسی نشوند اگر چه می دانیم بیشتر مداحان ما در جامعه ی کنونی با ارادت و خلوص پاک از اینگونه مسائل حاشیه ای مبرا هستند. اثرات بد آلوده بودن مداح و ذاکر با بعضی رذایل، به مراتب بیشتر از آلودگی های دیگران است. چون مداح در دیدگاه مردم نماینده و نشان دهنده تابلوی مکتب سیدالشهداء به حساب می آید. پس به طبع توقع مردم از این قشر بیش از دیگران است چه بسا یک برخورد نامناسب و یا حرکت غیراخلاقی از مداحی باعث کوتاه شدن پای جوانی که تشنه ی عزاداری امام حسین (ع) در مجالس عزا بوده بشود که این خود گناهی بس بزرگتر به شمار می رود.

مَخلص کلام اینکه مداحی و روضه خوانی وادی بسیار گسترده و وسیعی است که امید است باتلاش های سازمان ها و ارگان های مرتبط چون تبلیغات اسلامی و ارشاد اسلامی آموزش های لازم جهت استفاده ی مداحان در خصوص درک مفاهیم و آموزه های نهضت سیدالشهداء و پیشبرد اهداف قیام عاشورا به عمل آورند، بویژه امروزه که شمشیر دشمنان قسم خورده ی اسلام نسبت به انقلاب اسلامی ایران که منبعث از قیام عاشوراست از رو بسته شده است.