آداب و رسوم مردمان لک/ چنگیز محمدیان

 

 

 

آداب و رسوم مردمان لک/ چنگیز محمدیان

آداب و رسوم

از آنجا که این قوم یکی از اقوام اصیل ایرانی است به همین خاطر با خیلی ازآداب دیگر اقوام اشتراکاتی دارد. از جمله عید نوروز، چهارشنبه سوری، اعیاد مذهبی. علاوه بر اشتراکات مذکور آنها رسوم خاص خود را نیز دارند .که البته با تاثیر شهرنشینی ومدرنیته کم رنگ شده اند.به عنوان مثال مراسم عزاداری (پرس یا چمر) و مراسم عروسی ، شب نشینی وفال چهل سرور، فال شب شنبه(شوشمه) ، شو چله و مراسم های کامریجان درمیان اهل حق و ….

مراسم عزاداری

پدیده مرگ در میان لک‌ها اهمیت زیادی دارد. همه اقوام، دوستان و آشنایان به بالین فرد در حال احتضار دعوت می‌شوند تا وی به راحتی مرحله گذر به جهان ابدی را طی کند. بعد از مرگ تمام طوایف و آشنایان برای مراسم خاکسپاری (سرلش) دعوت می‌شوند، اکثر افراد این دعوت را می‌پذیرند. اغلب بیش از آن تعدادی که دعوت می‌شوند در این مراسم حضور می‌یابند. در این مرحله مراسم بزرگی برای متوفی برگزار می‌شود هر چند که ممکن است برخی این مراسم را اتلاف وقت و سرمایه تلقی کنند، اما بنظر می‌رسد که چنین نیست چرا که اولا این مراسم همبستگی اجتماعی را دوباره تحکیم می‌بخشد و دوم اینکه بازماندگان متوفی به راحتی با مرگ عزیز از دست رفته‌شان کنار می‌آیند. دراین مراسم زنان مویه سرایی می کنندکه درزبان لکی مور گفته می شود. مور از سرودهای شناخته شده قوم لک میباشد. البته این سرود منحصر به مردمان این قوم نبوده کما آنکه شاهد خواندن مور توسط مردمان کرد جنوبی هم هستیم مردمانی مانند ایلامی ها و مردم کرمانشاهان. ویژگی بارز مور، غمگین بودن و دلتنگی آن است. این سرود کهن در بیشتر مواقع دلتنگی همنشین و همدم مردان و زنان قوم لک است. همنشین و همدمی که هیچ گاه آنان را تنها نمیگذارد و از همان روز توسط این مردمان در گوششان زمزمه شده و تا مرگشان بر زبانهایشان جاری است.

مراسم داوات یا ازدواج

مراسم عروسی در میان تمام رده‌ها و گروههای اجتماعی یکسان برگزار می‌شود تنها تفاوت قابل مشاهده تعداد مهمانان دعوت شده به این مراسم است. لک‌ها عموما به این مراسم اعتقاد زیادی دارند و آنها را به شیوه‌ای آیینی و باشکوه برگزار می‌کنند. آنها در مراسم عزا هیچ عنصر مدرنی را نپذیرفتند اما در مراسم ازدواج برخی عناصر مدرن را در کنار عناصر قدیمی جای دادند. از جمله عناصر مدرنی که در عروسی لک‌ها وجود دارد ساز ارگ به جای سرنا و دهل، لباس عروس به جای گلونی، دوربین فیلمبرداری، آرایش عروس و استفاده از ماشین‌های جدید به جای اسب است. از جمله عناصر قدیمی که در مراسم ازدواج لک‌ها هنوز باقی است می‌توان از رسم‌های متعدد، موسیقی، لباس زنان و رقص‌های لکی نام برد. رسم‌های متعددی که در مراسم عروسی وجود دارند از قرار ذیل‌اند: الف) شیربها و (خلات(هدیه‌ای است که از جانب داماد به یکی از اقوام خانواده عروس داده می‌شود) ب) عروس و داماد هنگام عقد دور عقدنامه می‌چرخند و این یک رسم قدیمی است. ج) هنگام عزیمت عروس از خانه پدری مقداری نان خشک به همراه یک دستمال ابریشم به کمر وی می‌بندند (این رسم نزد همگان اجرا می‌شود در زمان قدیم تصور این بوده است که عروس با رسیدن به خانه جدید ممکن است که گرسنه باشد و نتواند گرسنگی خود را بیان کند. بنابراین غذای مذکور برای رفع گرسنگی وی بوده است. مضاف بر این نشانه روزی رسانی و برکت نیز بوده است.) علاوه بر این خانواده داماد با آوردن عروس باید یک شی هر چند ناچیز (مثلا در حد یک نعلبکی و گاهی بیشتر) را از خانواده عروس همراه خود بیاورند. این رسم نزد لک‌ها عمومیت دارد اما برای کاکاوندی‌ها و کولیوندها کاملا حیثیتی است. ح) خانواده داماد با اسپند دود کردن به پیشواز عروس می‌روند.وقربانی می کنند و عروس نیز باید از روی (قربانی) رد شود و ذره‌ای از لباس عروس را به خون آن آغشته کند. و) خانواده داماد با وجود غذاهای متعدد که در مراسم عروسی تهیه می‌شود یک غذای محلی به نام (گنم روین( )این غذا بسیار قدیمی است و معمولا برای عروس می‌برند. پسته و گردوی کوبیده شده را با خرما و گندم قاطی می‌کنند و به آن روغن حیوانی اضافه می‌کنند. وجود این غذا در عروسی ضروری و خوردن یک قاشق آن نمادین است) را نیز تهیه می‌کنند و شرکت کنندگان در عروسی منتظر می‌مانند تا حتی اگر به اندازه یک قاشق هم که شده از این غذا بخورند. علاوه بر رسوم مذکور، رقص‌های مراسم ازدواج کاملا محلی‌اند مانند شله‌شله، سوار سوار، فتاپاشای، سملی سما، گریان و دوپا… این رقص‌ها هر کدام با آواز و مقام موسیقی خاص خود اجرا می‌شود. پوشش زنان در مراسم ازدواج کاملا محلی و خاص است. این لباس (کراس) نام دارد و اکثر زنان آن را می‌پوشند. مراسم عروسی حتما در یک فضای باز یا بسیار وسیع برگزار می‌شود و تمایزی بین زنان و مردان وجود ندارد. روی هم رفته علیرغم حضور عناصر مدرن همچنان هویت لکی در این مراسم حفظ شده است. نوعی همنشینی عناصر عام (جهانی) و خاص(محلی) در این مراسم دیده می‌شود. برخی رسم‌های کهن علیرغم غیرواقعی بودنشان همچنان از حیث معنایی و هویتی برخوردارند و این یکی از عناصر اصلی هویت قومی است.

نودنانه:

به محض آنکه اولین دندان دردهان نوزاد دیده می شود پدرومادر موظفندجشن (نودنانه)برای او برگزار کنند.که این جشن خانوادگی بوده ووالدین کودک بایستی حیوانی را ذبح کرده ومقداری از گوشت کباب شده را به کودک می دهند تا بجود زیرا معتقدند کودک با درآمدن اولین دندانش نیاز روحی وجسمی به جویدن وپاره کردن پیدا می کند که دراین رابطه روده کباب شده گوسفند وبز را برای این منظور مناسب می دانند.

نافه برانه:

یکی از رسوم رایج درمیان ایلات وعشایر منطقه لکستان رسم (نافه برانه) یا به تععبیرامروزی تر پیوند زناشویی از روز اول تولد است.دراین رسم با متولد شدن نوزادی که دختر باشد یکی از زنان فامیل هنگام بریدن ناف نوزاد پیمان می بندند که این دختر برای فلان پسر در نظر بگیرند.با پذیرش این شرط از طرف پدر ومادرنوزاد آن دختر از آن پس نامزد(دستگیران) فرد مورد نظر است وزمانی که به سن ازدواج رسیدند آن دو به عقد همدیگر در می آورند واگر به دلایلی به همدیگر نرسیدند از حیث اخلاقی این رسم در بین مردم منطقه محترم شمرده می شود وهمگی به آن احترام می گذارند.وبا بستن این پیمان دختر وپسر حق وحقوقی بر یکدیگر دارند.

زبان باز کردن کودک:

زمانی که کودک می خواهد زبان باز کند والدین او مکلفند چند دانه قند سوراخ دار را به نخی آویزان کرده وبه گردن طفل بیندازندکه کودک به شیرینی قند زبان باز کند.وبراین باورند که شیرین بودن دهان طفل دراوان شروع به صحبت کردن باعث می شود که اوبرای همیشه با مردم شیرین صحبت کند وهیچگاه زبانی به تلخی نخواهد گشود

نوروژ

گستردگی رسوم و خصلتهای فرهنگی لک ها به مرور در همهمه زندگی شهری رو به فراموشی و برخی دیگر کمرنگ شده است . جشن نوروز در میان لک ها با آیین ها و مراسم گوناگونی برپا می شودکه عبارتند از:

سر خاک:

( جشن فرودگان:پنج شنبه آخر سال:فرودگان بازگشت فروهر( مردگان)است. آریاییـان باستان بر این باور بودندکه فروهر(مردگان)در روز پنج شنبه ی آخرسال برای دیدن خانمان وکسان خود به زمین باز می گردند.در کتـاب السماءالعالم ص19 آمده است:در نوروز خداوند از بندگان پیمان گرفت تا اورا پرستش کنند وبرای او شریک قائل نشوندوبه آیین فرستادگانش درآیند ودستوراتش را بپذیرندواجرا کنند.)پنجشنبه اخر سال مردم به زیارت اهل قبور می روند پخش حلوا خرما و….ازحسنات رایج این روز است عقیده عمومی بر این است که با این عمل موجبات امرزش مردگان را فراهم می اورند و یاد مرگ را همواره در خود زنده نگه می دارند.این مراسم در عرف محل «سر خاک.» نامیده می شود .

بان باجه یا شال دوركي :

در مناطق لک ها افراد بالای بام خانه رفته وبه میمنت سالی خوش و پر برکت شالی را از باجه که سوراخی برای تهویه هوا در ساختمانهای قدیمی بود می انداختند معمولاً به گوشه شال اینان مقداری شیرینی و آجیل یا پول به عنوان هدیه توسط صاحب خانه بسته می شد و شال اندازان بدون مشخص کردن هویت خویش به خانه فرد دیگری می رفتند .

آخر چوار شممه:

(چهارشنبه سوری) :از دیگر مراسم کهن لک ها که در مناطق لک نشین به آن می پردازند، « آخر چوار شممه » است که در غروب آخرین سه شنبه سال و در شب چهارشنبه انجام می شود . به این منظور خار ، بوته ، گون و کاه جمع آوری می شد و با درست کردن پشته هایی که معمولاً(در لهجه محلی کوما می گفتند) رو به سمت قبله می نهادند و سپس آتش زدن آنها ، از روی آتش می پریدند و هنگام پریدن با خوشحالی می خواندند( سرخی تونه مه زردی منه تو).

فال گوش ایستادن:

شب چهارشنبه سوری افراد به ویژه زنان و جوانان دم بخت به در منازل یا پشت بام ها رفته وبا دقت به حرفهای افراد خانواده گوش میدادند اگرموضوع سخنان اهل خانه جالب بود آن را به فال نیک میگیرند وگرنه نیت خود رابه فال بد تعبیر میکنند.

عیدانه سه نن وعیدانه دایین:

(عیدی گرفتن وعیدی دادن): رسم بر این است که بزرگان فامیل ، برادر به خواهر و پدر به اعضای خانواده عیدی میدهد رسم بردن عیدی یک روز یا دو روز قبل از سال تحویل بوده است به این صورت که برای فامیل های نزدیک از لحاظ مسافت یک جعبه شیرینی همراه عیدی که ممکن است نقدی یا جنسی باشد را در یک سینی قرار میدادند ویک پارچه قرمز بر روی آن می کشیدند و فرزند کوچک خانواده این عیدی را برای عمه یا خاله و…… میبرد واز آنها یک جفت جوراب یا مقداری پول بعنوان عیدی (که در لهجه محلی به آن جی عیدانه می گویند.) دریافت میکرد.

سِزه مو ده ر:

در این روز مانند سایر اقوام لک ها به تفریح و شادی مپردازند . وسبزه ای که برای سفره عید آماده کرده بودند را با خود می برند ودر آب جاری می اندازند.وبه تعداد افراد خانواده سبزه گره می زنند.

شو چله:

از مراسم کهن لک ها است که هم از منزلت خاصی برخوردار است . شب اول دی ماه هر سال را اهل خانواده و خویشان و گاه همسایه ها گردهم می آیند تا آیین شب چله را برگزار نمایند برای مراسم شب چله ، معمولاً خوردنی ها و تنقلات و آجیل زیادی فراهم می آورند . هندوانه به سفره این شب رنگ و بوی دیگری می بخشد و به قولی اگر هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی کند.

فال شوشمه(شب شنبه):

این فال زمانی انجام می گیرد که می خواهی از نتیجه وعاقبت کاری مطلع شوی ودر زمان مشخصی هم باید انجام گیرد. روش انجام آن نیز بدینصورت است که در زمان جمعه شب یا شب شنبه با نیت گرفتن واستمداداز خداوند که نیت مورد نظر عاقبت خوبی دارد وانجام می گیرد یا نه واز میان افرادحاضر درجمع بدون اینکه کسی متوجه شود یکنفرراکه ساکت تر وکم حرف تر ازبقیه است انتخاب می نمایی وازخداوند می خواهی که نتیجه نیت مورد نظر را از زبان فرد موردنظرانتخاب شده بشنوی ومنتظر می مانی تا آن فرد مطلبی به زبان بیاورد .که جواب خودرا باید با تحلیل مطلبی که به زبان رانده شده دریابی. وتوجیه علمی آن نیز برمی گرددبه استفاده از نیروی روح وارسال امواج فکری والقاء به فرد انتخاب شده وکمک گرفتن از نیروی روح است جهت آگاهی از عاقبت انجام یک کار.

چهل سرور:

یک نوع فال دسته جمعی است که با یک عدد تسبیح انجام می گیرد.و باید صاحب فال با خلوص نیت از خداوند متعال طلب نماید که اورا از عاقبت نیتی که دارد توسط این فال مطلع نماید. برای انجام این فال چند نفر ترجیحا فرد باشند گرد هم جمع می شوند وتوسط صاحب فال ویا کس دیگری یک عدد تسبیح راکه چهل دانه تسبیح ازآن جداومشخص شده است به دور از چشم جمع نگه دارد.وبه ترتیب توسط جمع اشعاری را که به زبان لکی وبه همین نام چهل سرور مشهور است به صورت تصادفی می گویند وبه تعداد هر یک بیت شعری که گفته می شود بایدیک دانه تسبیح سوا شود.البته ابتدای فال با صلوات وسه بارذکر یا بابای بزرگ شروع می گردد.درآخرکه چهلمین بیت شعر گفته شد کسی که تسبیح در دست اوست اعلام می کند که فال همین بیت آخری است وبا تفسیر آن بیت شعر صاحب فال را راهنمایی می کنند.