مسولیت کیفری راننده ناظر مرگ دختر دانشجوی ایلامی

سامان دوست محمدی*/ کشکان:

مقدمه
دیر زمانی است که بی مسولیتی و ترک انجام وظایف قانونی و حتی انسانی از سوی اشخاص و دستگاه های عمومی در استان لرستان، باران این نعمت الهی را به یک ابزار کشنده تبدیل کرده است. هنوز رنج حاصل از مرگ آدرینای هفت ساله به همراه خانواده اش در جریان سیل کوهدشت بر سینه مان سنگینی می‌کرد که چهره استان با مرگ فرشته ای دیگر شرمسار و عبوس شد. اما در این میان موضوع قابل طرح، مسولیت مدنی و کیفری اشخاص حقیقی و حقوقی نسبت به قربانیان سیل است؛ در خصوص مسولیت کیفری که موضوع بحث ماست باید گفت که افراد به دو طریق میتوانند در وقوع یک جنایت نقش داشته باشند: ١- مباشرت بدین معنی که جنایت مستقیماً توسط خود مرتکب واقع شود مانند فشردن گلوی دیگری و کشتن وی یا کشتن دیگری با شلیک گلوله ٢- تسبیب در جنایت که عبارت است از ارتکاب جنایت به طور غیر مستقیم و مع الواسطه؛ به عبارتی مرتکب بدون آنکه مستقیماً موجب مرگ دیگری شود با تقصیر خود (درجنایات غیرعمد) موجبات مرگ دیگری را فراهم می کند. برای مثال در یک آبراه که کنار یک منزل مسکونی است زباله های زیادی جمع شده است با بارش باران زباله ها مانع عبور آب شده و سر ریز شدن آب به خانه های اطراف موجب صدمات جسمانی و حتی مرگ افراد می گردد در اینصورت با توجه به تقصیر شهرداری در جمع آوری زباله جنایات حاصله از سیل منتسب به شهرداری است در واقع در خصوص صدمات جسمانی حاصله ازسیل صرفاً مسولیت کیفری ناشی ازتسبیب و محکومیت مقصرین به پرداخت دیه قربانیان قابل طرح است (البته این غیر از مسولیت مدنی ناشی از خسارات وارده به اموال اشخاص است). اکنون در این گفتار به طور خاص به مسولیت کیفری راننده پژو در قبال مرگ دانشجوی ایلامی پرداخته خواهد شد.

در خصوص مسولیت کیفری راننده ناظر مرگ دختر دانشجوی ایلامی دو فرض قابل بررسی است：
فرض اول： امکان انتساب مرگ دختر دانشجو به راننده و متعاقباً محکومیت وی به قصاص یا دیه.
فرض دوم： محکومیت راننده به حبس یاجزای نقدی موضوع قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی مصوب١٣۵۴
در خصوص فرض اول باید گفت که در نظام کیفری ایران ترک فعل (ترک وظیفه) زمانی موجب انتساب مرگ به تارک فعل است که مجموع شرایط ذیل موجود باشد：
١- وظیفه قانونی تارک فعل به اقدام(نه صرفاً وظیفه اخلاقی) مانند پرستاری که با وجود دیدن بیمار در حال مرگ صرفاً نظاره گر موت وی می ماند.
٢- رابطه سببیت عرفی بدین معنی که علت مرگ ترک فعل و خودداری از انجام عمل به موقع باشد که در موضوع مورد نظر ما علت مرگ سیل است نه عدم اقدام راننده، راننده صرفاً می‌توانست مانع مرگ شود نه اینکه علت مرگ باشد لذا این شرط در این مورد وجود ندارد
٣- توانایی انجام کار： تارک فعل زمانی در قبال مرگ یا صدمه جسمانی حاصله از ترک فعل مسول است که توانایی و امکان انجام دادن اقدام مورد نیاز را داشته باشد.
۴- سونیت： به معنای خواستن مرگ قربانی که با وجود این شرط تارک فعل به قصاص محکوم می گردد و در صورت عدم وجود سوء نیت اما وجود سایر شرایط مذکور در بند١-٣ تارک فعل صرفاً به دیه محکوم می گردد.
اما درخصوص موضوع مورد نظر ما با توجه به اینکه نه تنها سوءنیتی وجود ندارد (و عدم اقدام راننده صرفاً به خاطر بی مسولیتی و احیانا ترس است) بلکه رابطه سببیت عرفی نیز وجود ندارد لذا فرض انتساب مرگ دختر دانشجو به راننده و نتیجتاً محکومیت وی به قصاص یا دیه منتفی است.
اما در خصوص فرض دوم باید گفت که مطابق ماده ١قانون خوددداری ازکمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی مصوب١٣۵۴”هر کس شخص یا اشخاصی را در معرض خطر جانی مشاهده کند و بتواند با اقدام فوری خود یا کمک طلبیدن از دیگران یا اعلام فوری به مراجع ذیربط یا مقامات صلاحیت دار از وقوع خطر یا تشدید نتیجه آن جلوگیری کند بدون اینکه با این اقدام خطری متوجه خود او یا دیگران شود و با وجود استمداد یا دلالت اوضاع و احوال بر ضرورت کمک از اقدام به این امر خودداری نماید به حبس جنحه ای تا یک سال یاجزای نقدی تا پنجاه هزار ریال محکوم میگردد”با مداقه در ماده مذکور میتوان گفت که امکان محکومیت راننده بر اساس این ماده کاملاً وجود دارد و تنها ایراد و دفاع قابل طرح در این خصوص این است که آیا در صورت کمک راننده به دختر دانشجو مطابق قسمت پایانی خطری متوجه خود راننده میشود یا نه؟ که در صورت اثبات وجود خطر از مسولیت کیفری میگریزد.اما با توجه به بی تفاوتی فاحش راننده که مطابق دستور ماده حداقل با کمک طلبیدن از دیگران یا اعلام به مراجع میتوانست اقدامی در جهت نجات قربانی سیل انجام دهد و بنظر نمی رسدکه شدت سیل حداقل درسطح خیابان به حدی باشد که دارای خطر غیرقابل دفع برای وی میبود چرا که مطابق فیلم منتشر شده راننده به راحتی و با طمانینه کامل درخیابان راه میرود از طرف دیگر با توجه به اینکه عدم اقدام وی بشدت موجب جریحه دارشدن احساسات عمومی شده است و در خصوص جرایمی از این دست با توجه به حساسیت عمومی و دوخته شدن نگاه مردم به سیستم عدالت جنایی، سیستم قضایی با سرعت بیشتر و مسامحه کمتر (تسامح صفر) موضوع را مورد پیگیری قرار خواهد داد لذا با توجه به مطالب مذکور امکان محکومیت راننده به حبس بعنوان مجازات اشد از جزای نقدی بخاطر قباحت ویژه عمل راننده مذکور، به موجب قانون خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی دور از انتظار نیست.

*کارشناس ارشد حقوق کیفری از دانشگاه علوم قضایی ایران/ وکیل دادگستری