فرونشست یا «زلزله خاموش» در کوهدشت

حمزه آزادبخت٭: با افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی و رشد صنعتی، پدیده نشست زمین اهمیت بیشتری یافته است. این پدیده ممکن است نواحی مختلف با ابعادی از چند متر تا چند هزار کیلومتر را در بر بگیرد.

فرونشست یا زلزله ی خاموش پدیده ایست خزنده و خاموش که معمولا ناگهانی و به دلایل طبیعی و انسانی رخ می دهد. این پدیده با خسارات جانی و مالی همراه است. فرونشست عمدتا در نواحی آهکی و کارستی و یا در نواحی که برداشت از آب زیرزمینی زیاد است و سطح آب در آن مناطق کاهش چشم گیری داشته است اتفاق می افتد.

فرونشست و پیامدهای ناشی از آن بازگشت ناپذیر بوده و به سختی می توان آن را مهار کرد. که البته با مدیریت درست منابع آب و کاهش بهره برداری از منابع آب زیرزمینی می توان نقش کلیدی در جلوگیری از رخ دادن این پدیده ایفا کرد.

فرونشست با پدیده ای همراه است که آنرا به اصطلاح رشد چاه می نامند. در این پدیده به نظر می رسد که لوله چاهها از سطح زمین بالا آمده، در حالی که لوله جدار چاه ثابت بوده و این سطح زمین است که پایین رفته.

این پدیده ی مخرب در ایران سابقه ی سی و چند ساله دارد که همه ی فرونشست هایی که در ایران رخ داده است بر اثر استخراج بی رویه از آب زیرزمینی بوده است.

برای مثال مناطقی که در کشورمان دچار این پدیده شده اند می توان به نشست منطقه ای بزرگ اختیار آباد در استان کرمان، دشت کبودرآهنگ در استان همدان، دشت معین آباد ورامین، دشت فسا و استهبان در استان فارس اشاره کرد.

متاسفانه در شهرستان کوهدشت نیز با گسترش بی رویه بهره برداری از آب های زیرزمینی و افزایش عمق چاه های بهره برداری و افت شدید سطح آب در منطقه دیر یا زود باید در انتظار وقوع نشست زمین در این منطقه بود. از جمله مناطقی که در معرض این فاجعه قرار دارد بخش جنوبی دشت آبرفتی کوهدشت است که آبدهی اکثر چاه های کشاورزی همراه با گاز و مواد گوگردی و هیدروکربنی است.

مطالعات و بررسی ها نشان می دهند که مواد گوگردی از تصفیه ی گاز طبیعی و در کانسارهای مرتبط با فرایند های ولکانیکی و یا در گنبد های نمکی یافت می شوند. عنصر گوگرد به صورت سنگ پوشش روی گنبدهای نمکی قرار می گیرد و این گنبدها بصورت هرمی شکل از تبخیر آب در جریان تشکیل یک نهشته رسوبی بوجود می آیند.

برداشت بی رویه از منابع آب در منطقه و خروج گازهای فوق الذکر باعث ایجاد فضاهای خالی و حفراتی در عمق زمین می شود که بر اثر فشار و وزن لایه های فوقانی پدیده ی نشست دور از انتظار نخواهد بود.

بنا به مطالب و موارد ذکر شده و برای دستیابی به عوامل ایجاد نشست های زمین در هر منطقه باید بررسی های همه جانبه با عوارض سطحی، زیرزمینی و ساختمانی آن منطقه همراه باشد. و با روند رو به افزایش استفاده از آب های زیرزمینی، لزوم مطالعات بیشتر برای پیش بینی و پیشگیری وقوع این پدیده در آینده، بیش از پیش احساس می شود.

 

٭کارشناس ارشد زمین شناسی و کارشناس منابع آب شهرستان کوهدشت