نقش تشکیل مجمع ریش سفیدان و معتمدین متنفذ در اصلاح، تغییر و پرورش فرهنگ رفتاری

حمزه فیضی پور٭/ کشکان:

جوان گرچه دانا دل و پر فسون        بود نزد پیر آزمایش فزون

جوان کینه را شاید و جنگ را         کهن پیر تدبیر و فرهنگ را (فردوسی)

از نگاه جامعه شناسان جوامع در خط سیر تکامل: از ساده به پیچیده ، از مکانیکی به ارگانیکی، از اجبار به آزادی ،از سنتی به صنعتی “حرکت همراه با دگرگونی “خود را ادامه می دهند و به فراخور دگردیسی های نو ساختارهای سیاسی ،اجتماعی ،اقتصادی و فرهنگی متولد می شوند که به اقتضای زمان و ظرفیت های جدید، پاسخگوی نیازها و مطالبات به روزترجمعیت متنوع و متکثری هستند که با معرف هایی چون: تحصیل کرده های روبه تزاید و نوطلبی آنان،افزایش و تنوع انتظارات اقشار مختلف جامعه، تعدد در نیازهای شغلی و تقسیم کارهای پیچیده و نیازمندی به تخصص های خاص و…. مشخص می شود. لذا شکل گیری “نهادهای مدنی مردم نهاد“ دراین راستا یک امرضروری است، همانطور که در بسیاری از کشورها و جوامع مترقی و یا درحال توسعه وحتی “ملل ذره ای” این نهادها شکل گرفته اند و یا در حال شکل گیری اند. اما آنچه که از نظر نباید دور بیافتد و پنهان شود موضوعی کم رنگ شده ، مربوط به جامعه یا جوامع و تجربه مردمانی است که بافت اجتماعی، فرهنگی روستایی و ساختاریی قومی _قبیله ایی دارند که  اقتضاء رفع نیازهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگیشان، ضرورت وجود قالب های خاص ساختارمند متناسب با شرایط “زیست-بوم” آنان می باشد. در استان های زاگرس نشین غرب کشور و به طور ویژه لرستان و به اخص کوهدشت ،رومشگان و بخش هایش در کنار پیچیدگی طبیعی و نوزایی ساختارها و پیدایش نهادهای رسمی و دومین که متناسب با شرایط زندگی شهرنشینی جدید هستند ، اما همچنان نقش “اجتماع ریش سفیدان و معتمدان متنفذ“ و هم اندیشی آنان در حل و فصل منازعات بین فردی و اختلافات قومی و طایفه ای و اصلاح رویه ها ، آداب و سنن فرهنگی ، ایجاد و خلق عادات و چهارچوب های جدید رفتاری، ضرورت ایفایش بیشتر و بیشتر و پررنگتر از گذشته حس می شود و مورد توجه ویژه کارشناسان حقوقی و اجتماعی قرار گرفته است. از جنبه تئوریک و مبانی نظری، اهمیت این پدیده جمعی – کارکردی (مجمع ریش سفیدان) را از سه خاستگاه نظری می توان تحلیل کرد: جامعه شناسی پدیده های اجتماعی،  دین و تجربه .

در جامعه شناسی :برای تبیین ضرورت یک پدیده چند سوال را مطرح می کنند(ازیک منظرمربوط به تبیین جامعه شناختی) ودرقالب پاسخ به آنها ، موضوع  و ضرورت مطرح شدن آن را تشریح و تحلیل می کنند، ازجمله : سوالات تکوینی ، تطبیقی ، نظری و واقعی   که در این متن می توان به اشاره و به ایجاز، با سوال تکوینی(فرایند پیدایش پدیده مورد نظر وضرورت آن در طول حیات اجتماعی بشر ودر گذر زمان) وهم سوال واقعی ونظری(اهمیت ونقش پدیده مورد نظر در حال حاضر) و همچنین طرح سوال تطبیقی(مقایسه ی جوامع در خصوص نقش ، ضرورت، کارایی و کارامدی پدیده ) ضرورت و اهمیت احیاء و شکل گیری  مجمع ریش سفیدان  را در ساختار جامعه روستایی خودمان تبیین و گوشزد نمود و نقش آن را در: افزایش همبستگی اجتماعی ، هم افزایی کارکردی نهادهای رسمی و همکاری غیررسمی، صمیمانه وغیر دستورالعملی با تشکلات دیوانی و قضایی در حل مناقشات و منازعات محلی ،خانوادگی و طایفه ای (با رویکرد  پیشگیرانه از توسعه و بسط آنها) ، تفهیم و ترویج فرهنگ نظم ونزاکت درعرصه ی روابط اجتماعی ، وحدت رویه و همسویی گفتاری و رفتاری در ترویج و تسهیل فرهنگ در آداب وعادات مربوط به ازدواج (اصلاح رویه های هزینه بردار و چشم هم چشمی های ناپسند و ناروا  و نامعقول )  و یا مصائب( ساز و دهل ها و مداحی های آنچنانی ، و یا پخت غذا و نصب پارچه نوشته های تسلیت که بسیار هزینه برند و….) و توصیه به عدم نصب بنرهای تبریک انتصاب در مناصب در سطح خیابانهای شهر و روستا (و اگر پول اضافی وجود دارد صرف کارهای عام المنفعه شود) آشکار کرد.

ازمنظر دین و مذهب: دراین خاستگاه نظری بنیادین ، ریش سفیدان منزلت وجایگاه خودشان را به طور ویژه دارند، آنطور که رسول رحمت و منادی هدایت(ص) ریش سفیدان و بزرگان را به “نبی و پیامبر “در میان اهل خود تشبیه کرده اند (الشیخ فی اهله کنبی فی امته). اگر نقش رسولان ،اصلاح و تغییر فرهنگهای ناشایست بوده پس ریش سفیدان نیزاین نقش را دارا هستند . ویا اینکه بزرگان را مایه و باعث برکات دانسته اند(البرکات مع اکابرکم) . وهمچنین جملات پر معنای بزرگان که به روشنی تمام ضرورت کارکردی حضور فایده مند معتمدین متنفذ ریش سفید را بیان نموده اند :” ریش سفیدان زنجیره ی ارتباط نسل ها هستند و خاندان بدون ریش سفید گذشته ایی کم رنگ دارند“(کارکرد انتقال ارزشها و فرهنگ ). ویا اینکه” ریش سفیدان مانند سقف برای خانه هستند“(کارکرد حمایتی) و نیز اینکه “ریش سفیدان برآیند مردم داری ، مردم محوری و سرد وگرم چشیدگی روزگارند” (کارکرد نقش آفرینی تجربه ی مردم پسند در ارتقاء سلامت روانی و اجتماعی جامعه).

خاستگاه تجربه: ازاین منظر کافی است به جوامع ، شهرها و روستاهایی نگاه کنیم که این گروه کارآمد (بزرگان قوم ) به صورت یک نهاد اجتماعی قوی نقش آفرینی می کند. حتی در عرصه ی بین الملل والبته حساب شده تر به عنوان تشکلی مردم نهاد توسط چهره ها و اشخاص کاریزماتیک جهانی(نلسون ماندلای فقید) که برای همیشه ماندگار شده اند ،با اهداف بشر دوستانه و با مرام حل منازعات میان دول و ملتها، رفع محرومیت ورسیدگی به فقراء شکل گرفته اند. بنابراین می توان اینگونه مجامع بزرگ به جد نقش آفرین را با همت مردم دوستان واصحاب فرهنگ دوست احیاء و ایجاد کرد تا در ظل پر برکت آنان گره هایی که به هزار نامه دادگستری باز نمی شود به یک هم اندیشی ریش سفیدان گشاده گردد و همرنگی صادقانه و همدلی دردمندانه با اقشار مختلف جامعه، به خصوص نیازمندان، از این طریق به فرهگی عمومی تبدیل شود و ارزشهایی چون همگرایی اجتماعی ، هم اندیشی های جمعی ، افعال و اعمال حسنه عام المنفعه، دستگیری از همدیگر در مشکلات وحتی تصمیم گیری سیاسی درست در تعیین سرنوشت با مشورت و طرح در مجمع ریش سفیدان را تحکیم ،ترویج و تقویت کنیم.

در شهر کوهنانی با پیگیری دلسوزانه ی امام جمعه محترم و دفتر ایشان جلسات مختلفی برگزارشده و همه مردم در جریان تشکیل این نهاد قرار گرفته اند و مصوباتی هم صورت عملی به خود گرفته است که شکی نیست ثمرات نیکوی آن عاید مردم خواهدشد. (عدم اسفاده از اتومبیل ها در صف های طولانی در تشیع جنازه و تشیع از درب منزل با حضور مردم / ممانعت از پخت غذا توسط خانواده معزاء مگر برای مهمانان خارج از شهر کونانی/ ممانعت از نصب پارچه نوشته تسلیت و یا تبریک به مناسبت های مختلف/ عدم توزیع اعلامیه و یا اعلام مراسم سالگرد با سیستم صوتی و برگزاری مراسم توسط بستگان/ عدم تحمیل جهیزیه بر ذمه ی خانواده عروس/ تسهیل در امر ازدواج و کاهش مهریه ها و تعدیل مقدار آن ومصوبات دیگر… )

 

٭ کارشناس ارشد جامعه شناسی- مدرس دانشگاه