جایگاه منابع طبیعی در کلام مقام معظم رهبری

جواد آزادبخت*/ کشکان:

منابع طبیعی به عنوان مهمترین سرمایه  ملی هر کشورمحسوب می شود. جنگلها و مراتع به عنوان یکی از ارکان اساسی منابع طبیعی تجدیدشونده محسوب می شود وبانقشی که درحفظ خاک ،تنظیم چرخه آب درطبیعت، فراهم نمودن شرایط زیست وبقای حیات وحش، تامین معیشت وادامه امکان زیست انسانهاجایگاه مهمی دراقتصادملی دارند. جنگل ها در تولید اکسیژن  نقش به سزایی دارند . یک هکتار جنگل می تواند ۲٫۵ تن اکسیژن(اکسیژن مصرفی ۱۰ نفر در سال) تولید کند ونزدیک به ۵/۷تا ۵/۸ تن گاز کربنیک را جذب  و ۶۸ تن گرد و غبار را در خود رسوب دهد. جنگل ها به علت ویژگی های متعدد خود ، نقش پر ارزش و بی بدیلی در حیات کره زمین و زیست سپهر دارند تا آنجایی که بعنوان بستر حیات و توسعه پایدار مطرح می باشند. خاک های جنگلی به دلیل نفوذ بسیارزیادی که نسبت به خاک ها ی معمولی دارند.(حدود ۴۰۰ برابر) ، دارای قدرت ذخیره سازی آب بوده به طوری که این مقدار حدود ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ متر مکعب در سال درهر هکتار اراضی جنگلی برآورد شده است.. حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش آن یکی دیگر از کارکرد های مهم جنگلها و مراتع می باشد. و این مهم زمانی مشخص می گرددکه برای تشکیل هر یک سانتی متر خاک حدود  ۴۰۰-۱۰۰ سال زمان مورد نیاز است. بنابراین ماموریت جنگلها و مراتع تامین مولفه های حیات همچون آب ،خاک ،هوا،پوشش گیاهی وحفاظت از مرزهای حیات و محیط زیست بعنوان سرمایه مشترک ساکنان کره زمین است.اما امروزه بر پایه رفتارهای نامناسب جنگل ها و مراتع را نا اگاهانه و بی رحمانه زنده بگور کرده ایم و می کنیم.

نگاهی به وضعیت منابع طبیعی کشور:

منابع طبیعی ( جنگل و مرتع ) از ارزشمندترین منابع حیاتی موجود محسوب می گردند که امروزه به شدت در معرض تخریب و نابودی قرار گرفته است

-بر اساس رده بندی اتحادیه جهانی حفاظت از منابع طبیعی کشور ایران به لحاظ دارابودن سطح جنگل در بین ۵۶ کشور رتبه ۴۵ را دارد که نشان می دهد به لحاظ منابع جنگلی به عنوان کشوری با پوشش کم جنگلی ( سطح کمتر از ۱۰ درصد مساحت کشور ) محسوب می گردد . و از نظر سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد(FAO ¹ ) هر کشوری که کمتر از ۲۵ درصد خاک آن جنگل باشد از نظر زیست محیطی وضعیت بحرانی در آن کشور حاکم است.

-در گذشته نه چندان دور ۳۰ درصد خاک کشور را جنگل می پوشاند اما امروزه حدود ۱۲ میلیون هکتار جنگل داریم که این سطح حدود ۳/۷ درصد سطح کل کشور را در بر می گیرد . چنانچه روند تخریب قبلی جنگلهای کشور با همین سرعت ادامه یابد می توان تصور نمود در ۳۰ الی ۴۰ سال آینده جنگل های کشور از دست خواهند رفت و در برابر حق آیندگان در برخورداری از جنگلها چه جوابی خواهیم داشت ؟ نابودی جنگلها یک امر فاجعه انگیز، هولناک و دردناک برای محیط زیست کشور است (آمار سازمان جنگلها و مراتع کشور در سال ۸۲ ).

-جایگاه کشورمان از نظر شاخص پایداری محیط زیست ^۲(ESI) در بین ۱۴۲ کشور با کسب نمره ۵/۴۴ در رتبه ۱۰۴ یعنی پایین تر از کشورهایی مثل سودان ، چاد، بنگلادش ، آنگولا و قرقیزستان قراردارد و در کنار کشوری مانند بورکنیافاسو ارزیابی می شود در این ارزیابی فنلاند با نمره ۹/۷۳ در صدر جدول از پایدارترین وضعیت زیست محیطی برخوردار است .

نقش و اهمیت منابع طبیعی و منابع پایه که بستر تولید وسرمایه بی بدیل و مشترک همه زیست مندان می باشند چنان اهمیت دارند که مقام معظم رهبری بعنوان عال ترین مقام در نظام جمهوری اسلامی بارها بر نقش و اهمیت منابع طبیعی تاکید و خواستار برخورد جدی با عوامل تخریب این سرمایه ملی شده و بر تبدیل فرهنگ منابع طبیعی بعنوان معارف عمومی بعنوان  راهکار اصلی و شاه بیت حفظ پایدار این منابع اشاره و تاکید جدی نمو ده اند.

…………… یک مسئله مسئله‌ی جنگلها و مراتع است؛ این جنگلهای ما و مراتع ما، هم ریه‌های تنفّسی شهرها و محیطهای زندگی‌اند، هم نگهبان خاکند و خاک را که این‌همه درباره‌ی اهمّیّتش گفتیم، حفظ میکنند؛ این جنگلها را باید حفظ کرد. متأسّفانه در بخشهای مختلف کشور، این جنگلهای متراکم و انبوه شمال کشور بعضاً مورد چپاول و غارت، و بعضاً آخرمورد بی‌توجّهی و بی‌اهتمامی قرار میگیرد. من تأکید میکنم اجازه ندهید به این جنگلها دست‌درازی بشود؛ بخشهای مختلف کشور که مسئولیّتی در این زمینه دارند، از منابع طبیعی گرفته تا محیطزیست تا بقیّه‌ی دستگاه‌هایی که ارتباطی با این قضایا دارند، اجازه ندهند با بهانه‌های مختلف – از شهربازی درست کردن و جذب گردشگر و هتل‌داری و مانند اینها بگیرید تا مدرسه‌ی علمیّه و حوزه‌ی علمیّه؛ همه‌ی اینها بهانه‌هایی میشوند و شده تاکنون – که جنگلهای ما دست بخورند، به آنها تعرّض بشود؛ به جنگلها تعدّی بشود و تاکنون به جنگل تعدّی شده؛ جلویش را با استحکام کامل بگیرید……. جرم‌انگاریِ تخریب محیط زیست. دستگاه قضائی و دستگاه‌های ضابط، و پیش از آنها قوانین مجلس، باید روی  این تکیه بکنند. البتّه قوانینی داریم و الان قوانین خوبی هست، منتها بازنگری لازم است؛ بایستی تخریب محیط زیست جرم محسوب بشود؛ به‌عنوان جرم بایستی تعقیب بشود. پالایش و بازنگری قوانین موجود، تقویت نظارتهای بی‌اغماض – نظارت انجام بگیرد، هیچ گونه اغماضی هم در این نظارتها صورت نگیرد و رؤسای دستگاه‌ها شخصاً نظارت کنند – و شاید از جهتی از همه مهم‌تر، فرهنگ‌سازی است؛ فرهنگ‌سازی؛ مردم بدانند که اهمّیّت حفظ محیط زیست چقدر است. این را از دبستان باید شروع کنیم، در کتابهای درسی؛ باید بچّه‌های ما اهمّیّت مرتع و جنگل و هوا و آب و خاک و دریا و مانند اینها را از کودکی بفهمند و روی آن حسّاس باشند. حفظ حریم محیط زیست باید جزئی از فرهنگ عمومی بشود. البتّه نقش رسانه‌ی ملّی را هم نباید نادیده گرفت، بایستی حتماً رسانه‌ی ملّی نقش ایفا کند امّا مردم هم میتوانند کار کنند. (دیدار با مسولیین منابع طبیعی و محیط زیست اسفند ۱۳۹۴)

ایشان در مراسم غرس نهال در اسفند ماه ۱۳۷۷ فرموده اند:

……………….ما باید بتوانیم با برنامه‌ریزیهاى دقیق، با مدیریّت قوى و با اصرار و جدیّت در کار، خودمان را از تضییع خسارتبارِ منابع حیاتى و طبیعى – مانند درخت و آب و خاک – نجات دهیم. البته کارهاى بسیار خوبى شده است – مقدارى را من مى‌دانستم، مقدارى هم امروز در این‌جا اطّلاع پیدا کردم – اما این کارها را باید به طور جدّى دنبال کنیم. باید در مراحل عملى، با اصرار به دنبال تحقّق اهداف سازنده باشیم. براى ما مسأله‌ى محیط زیست یا حفظ منابع طبیعى، مسأله‌اى تجمّلاتى و درجه‌ى دو نیست؛ یک مسأله‌ى حیاتى است. در تلاش ما براى توسعه‌ى کشور، اولویّت باید در این بخش باشد. تکیه هم باید روى این بخش باشد. حتّى گرایش به صنعت باید با توجّه به این بخش باشد تا کشور بتواند استفاده کند؛ تا ما که کشورى هستیم به‌طور طبیعى از طبیعتِ خوب و مناسب برخوردار – به‌هرحال امکانات اقلیمى هست و آنچه تخریب شده است، به‌دست بشر تخریب شده است – بتوانیم از این امکانات استفاده کرده و آنها را زیاد کنیم و نگذاریم آن منابع از بین برود.

مقام معظم رهبری با تاکید بر برنامه ریزی و تلاش مسئولان در حفظ منابع طبیعی می فرمایند:

………………..آن چیزى که من میخواهم تأکید کنم، هم به وزارت کشاورزى و منابع طبیعى، هم به محیط زیست، و هم به همه‌ى کسانى که دست‌اندرکار هستند، این است که مراقبت کنید این دائره‌ى غصب و تصرفِ نابجا و غلط توسعه پیدا نکند و جلویش گرفته شود. متصرفین را قطع ید کنید. هم خبرهاى زیادى میرسد، هم انسان خودش مشاهده میکند – تا آنجائى که حالا انسان در رفت و آمدها، در سفرها فرصت پیدا میکند از نزدیک ببیند؛ یا کسانى که از نزدیک دیدند و مورد وثوقند، مى‌آیند اطلاع میدهند – متأسفانه با تعرض به جنگلها و تعرض به مراتع، به کشور و به مردم کشور ظلم شده است. زمینهاى مراتع را در جاهاى مختلف، بخصوص در نزدیکى شهرهاى بزرگ، مورد تعرض قرار دادند و ضایع کردند؛ جلوى این را باید بگیرید؛ والّا ما اینجا یک دانه درخت بکاریم، دو تا درخت بکاریم، یا مثلاً هزاران درخت در سطح کشور کاشته بشود، اما معادل آن، درختهائى که عمرهاى طولانى دارند و میتوانند بمانند و میتوانند منشأ استفاده قرار بگیرند – و از جنگل چقدر استفاده‌هاى چوبى میشود کرد، در حالى که جنگل هم مطلقاً تکان نخورد و مورد نقص قرار نگیرد – از بین بروند؛ این کار به نتیجه نمیرسد. این کارِ خیلى سودآورى نیست که انسان از این طرف درست کند، از آن طرف چیزهاى اصلى را از دست بدهد؛ این را خیلى باید مراقبت کنید. درختکارى درسى است براى ما، که درخت موجود را قدر بدانیم. این درخت، یک درخت کم‌عمرِ کوچکى است چیز کم اهمیتى است، تأثیرى هم ندارد؛ امروز هست، ممکن است فردا نباشد؛ اما آن درختى که صد سال، دویست سال عمر دارد، و این درختهاى مجموعه‌ى عظیم جنگلها که باارزشند، اینها را بایستى ما نگه‌داریم و نگذاریم به اینها تعرض بشود.( بیانات در مراسم کاشت نهال در هفته منابع طبیعی۱۳۸۸) و اخر اینکه رهبر معظم انفلاب         بر نقش مردم بعنوان صاحبان اصلی منابع طبیعی تاکید وفرموده اند: مردم مهمترین نقش را در حفظ منابع طبیعی بر عهده دارند.

امید انکه با سر لوحه قرار دادن فرمایشات مقام معظم رهبری و رفع کمبودها و مشکلات منابع طبیعی و محیط زیست  در برنامه ای منسجم و همگانی  در حفظ جنگلها و مراتع  عمل نموده چرا که اندکی از شرمساری نسل امروز در پیشگاه فرزندان بیگناهش کاسته خواهد شد و این کمترین کاری است که باید امروز و دقیقاً همین امروز با برپایی یک کارزار بزرگ بر علیه طبیعت‌ستیزان به راه اندازیم………… ونگذاریم جنگلها و مراتع و پوشش جنگلی که نگین سبز و ستون فقرات تمدن بشری است به افسانه ای در دل تاریخ تبدیل شوند. همانگونه که زنده یادسهراب سپهری می گوید:

چون جویبار ،آیینه روان باشیم:به درخت ،درخت را پاسخ دهیم.دیدم که درخت هست ،وقتی که درخت هست،پیداست که باید بود

 

Food and Agriculture Organization

Environmental Sustainable Index

 

* کارشناس ارشد کشاورزی