عوامل بحران مایع حیات در کوهدشت

احسان صلاحی/ کشکان:

وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ کُلَّ شَیءٍ حَیّ (انبیاء/۳۰) «هر چیز زنده‌ای را از آب پدید آوردیم.»
آب این مایع حیاتی و با اهمیت در دنیا نقش بسیار مهمی را در شکل‌گیری تمدن ها و استمرار آن‌ها داشته است مروری بر سوابق تمدن‌هایی که در طول تاریخ شکل گرفته‌اند و شکوفا شده‌اند نشانگر این واقعیت است که وجود آب و امکان دسترسی به آن یکی از کلیدی‌ترین عوامل فراگیری و استمرار آن‌ها بوده است.

یکی از معضلات قرن ۲۱ که آینده زندگی بشر در این کره خاکی را به شدت مورد تهدید قرار می‌‌دهد معضل کمبود آب است. از ۱۰۰ درصد کل آب موجود در جهان ۹۷٫۲ درصد آب شور و غیر استفاده و تنها ۲٫۸  درصد آب‌ها، آب شیرین است. در مورد این مقدار آب شیرین نیز، ۷۷٫۲  درصد از آن به صورت یخ‌های قطبی،  ۲۲٫۴ درصد به صورت سفره‌های آب زیرزمینی، ۰٫۳۵ درصد در دریاچه‌های آب شیرین، ۰٫۰۱  درصد  نیز آب رودخانه و ۰٫۰۴ درصد نیز بخار موجود در جو می‌باشد.

این آمار نشان می‌دهد که آب‌های شیرین قابل استحصال برای بشر هم به شدت پراکنده هستند و به طور یکنواخت بین تمامی انسان‌ها تقسیم نشده و متاسفانه سهم کشور ما از این منابع بسیار کم است که این به علت قرار گرفتن ایران در اقلیم خشک جهان است.

میزان متوسط بارندگی سالانه در جهان حدود ۸۰۰ میلی‌متر است. این در حالی است که متوسط بارندگی کشور ایران طی ۳۰ سال اخیر تنها ۲۵۱ میلی‌متر بوده است. میزان بارندگی در استان لرستان در سال آبی ۹۳-۹۴ به میزان ۳۰۴ میلی‌متر بوده که این میزان  در شهرستان کوهدشت حدود ۲۹۹ میلی‌متر  است.

این آمار تلخ و تکان‌دهنده اهمیت حفظ منابع آب موجود را تا حدود زیادی نشان می‌دهد. در شهرستان کوهدشت علاوه بر شرایط محیطی و خشکسالی عوامل دیگری به پدیده بحران آب دامن زده‌اند که از عوامل محیطی نقش آن‌ها پر رنگ‌تر شده است:

کشت گیاهان آب‌دوست در دشت‌های کوهدشت‌:

در این شهرستان ۲۳۰ هزار نفر زندگی می‌کنند که شغل عمده‌ی آن‌ها کشاورزی است، یا به بیان دیگر، محور تولید وکار این شهرستان  کشاورزی است. با توجه به این که رژیم بارندگ این شهرستان‌ها عمدتاً زمستانه – بهاره است، لذا در فصل کشت، به دلیل عدم آب باران و جریان‌های سطحی جاری اجباراً از آب زیرزمینی برای کشت محصولات مانند ذرت و چغندر قند استفاده می‌کنند.

تا قبل از دهه ۱۳۳۰، از آب چشمه‌ها برای آبیاری زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شده است، ولی بعدها که حفر چاه‌های عمیق در دشت‌های شهرستان‌ها متداول شد، آب‌های زیر‌زمینی دشت‌ها توسط آن‌ها استخراج گردیده و به مصارف کشاورزی می‌رسد. با اضافه شدن این منبع آب جدید(چاه)، کشاورزی رونق بسیار یافت و به تبع آن استخراج آب‌های زیرزمینی نیز، هر چه بیش‌تر توسعه یافته است.

علائم بحران آب، از اوایل سال ۱۳۸۳ در بعضی از دشت‌های شهرستان کوهدشت، از طریق افت مستمر سطح آب زیر‌زمینی مشاهده گردید. یک مدیریت کارآمد، حکم می‌کرد که پس از مشاهده بحران، اقداماتی اساسی در جهت مهار افت سطح آب زیرزمینی، در کوتاه‌مدت توسط دولت وقت صورت گیرد و در بلند‌مدت، تمهیداتی پیرامون تقویت پتانسیل آبی و تعادل بخشی این دشت‌ها، از طریق کاهش آبدهی چاه‌ها، جلوگیری از اضافه برداشت و یا تغذیه مصنوعی منابع آب‌های زیر زمینی و غیره به عمل آید، ولی چون این قبیل اقدامات، به طور جدی صورت نگرفته است، در نتیجه اکنون تمام دشت‌های شهرستان کوهدشت و رومشکان سرنوشت یکسانی پیدا کردند.

طی چند سال اخیر به دلیل خشکسالی‌های پی در پی و عدم تغییر الگوی کشت، باعث شد که کشاورزان به دلیل استفاده روش‌های سنتی کشت و کشت ارقام آب‌دوست نقش به سزایی را در کاهش سطح آب‌های زیر زمینی داشته باشند به طوری که اکنون کاهش ۲۹ متری در سفره‌‌های آب‌های زیر‌زمینی یکی از طبعات این رخداد است.

مقایسه مصرف آب کشاورزی در آبیاری انواع محصولات

	مصرف جهانی (متر مکعب در هکتار)	مصرف در ایران (مترمکعب در هکتار)
گندم	۴۵۰۰	۶۴۰۰
صیفی‌جات	۱۰۵۰۰-۷۰۰۰	۱۷۹۰۰
چغندرقند	۷۵۰۰-۵۵۰۰	۱۴۰۰۰-۱۰۰۰۰
ذرت	۸۰۰۰-۵۰۰۰	۱۴۰۰۰-۱۰۰۰۰

 

کارواش‌ها:

اگر بخواهیم برگی از پرونده بحران آب را با توجه به کمبود آب کوهدشت که این روزها بیش‌تر از هر زمانی می‌رود تا به یک «تنش بزرگ آبی» تبدیل شود بررسی کنیم، یکی از سرنخ‌های این گره، به کارواش‌ها می‌رسد.

انگشت اتهام فعالان زیست‌محیطی و کارشناسان حوزه آب در کشور، همیشه این صنف را به علت استفاده از آب شرب برای شستشوی خودروها نشانه رفته است.  با توجه به آمار ها در صورتی که در یک کارواش از تمامی وسایل به روز هم استفاده شود(که درشهرستان کوهدشت چنین کارواشی وجود ندارد) برای شستن هر ماشینی حدود ۱۲۰  لیتر آب مصرف می‌شود.

اگر در روز به طور متوسط ۳۰ ماشین هم شستشو گردد میزان ۳۶۰۰  لیتر برای یک کارواش مصرف آن در یک روز برآورد می‌گردد که در ماه آمار تکان دهنده‌ای خواهد بود. همچنین کارواش‌ها را شاید بتوان یکی از آلاینده‌ترین فعالیت‌های انسانی برشمرد که موجب آلودگی منابع آب می‌شود.

این واحدها به علت استفاده از مواد شوینده باعث تغییر شیمیایی کیفیت آب می‌شوند ضمن این که آزمایش‌ها نشان می‌دهد در پساب این واحدها، فسفات اغلب بالاتر از حد استاندارد‌های محیط‌ زیست است. منشا دیگر آلودگی فاضلاب کارواش‌ها‌، شست‌وشوی موتور خودرو‌هاست که طی آن روغن و گریس همراه با آب شست‌وشو به منابع آبی راه می‌یابد و موجب آلودگی جدی آب‌های سطحی و زیرزمینی می‌شود.

به طور کلی آلاینده‌های موجود در پساب کارواش‌ها را می‌توان چربی و روغن‌، دترجنت‌ها، فسفات‌ها ومواد شیمیایی مانند جوهر نمک و آمونیوم بای فلوراید ABF و همچنین حلال‌های مضر برای موجودات زنده برشمرد.

هیدروکربورها، روغن‌ها، دوده، ذرات‌، برخی عناصر سنگین MTBE موجود در بنزین و بنزن، آلاینده‌های موجود در پساب کارواش‌ها را تشکیل می‌دهند که این مواد یقیناً موجب آلودگی گسترده آب‌های سطحی و سفره‌های آب زیرزمینی در مناطق پذیرنده پساب می‌شود.

در شهرستان کوهدشت همه این کارواش‌ها فاقد سیستم تصفیه بوده و پساب‌های آن‌ها بدون هیچ تصفیه‌ای وارد سیستم فاضلاب شهری می‌گردد. این مسأله عواقب خطرناکی را در برخواهد داشت که کم‌تر به آن نیز توجه شده است. با توجه به رشد قارچ گونه این صنف در شهرستان کوهدشت برخورد سریع و قاطع با افراد متخلف در جلوگیری از اتلاف امری لازم و ضروری می‌باشد.

توجه جدی مردم جهت اصلاح الگو مصرف:

یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اجتماعی یک جامعه موفق، پذیرفتن اصلاحات جهت جلوگیری از طبعات عواملی است که زندگی انسان را دچاره مخاطره می‌کنند. از طرفی نقش خانواده‌ها در این مقوله خیلی پر‌رنگ‌تر خواهد بود چونکه شالوده یک اجتماع موفق را خانواده‌های آن می‌سازند.

بحران آب  و حل این بحران فقط بر عهده نهاد‌های دولتی و ارگان‌های وابسته نمی‌باشد و تک تک افراد جامعه باید برای حل آن همکاری کنند. همکاری خانواده‌ها شهرستان می‌تواند در مقوله‌های زیر خلاصه گردد:

–  استفاده حداکثری از حجم ماشین لباسشویی

–  استفاده از ماشین ظرفشویی با راندمان بالا

–  عدم تخلیه زباله‌ی خشک به فاضلاب‌روها

–  کاهش زمان استحمام

–  بازرسی دوره‌ای کولرهای آبی

– پرهیزاز آب پاشی خیابان‌ها و پیاده‌روها و شستشوی ماشین با شلنگ آب

 

«انّ الله لا یُغیِّرُ ما بقوم حتّی یغیّرو ما بانفسهم»

خداوند سرنوشت هیچ قومی و «ملّتی» را تغییر نمی دهد مگر آنکه آنها خود تغییر دهند.