آداب یلدا

یلدا
شب یلدا از سنتی ترین شب های ایرانیان است.نخستین شب فصل سرد هیچ خانواده ای در ایران وجود ندارد که این شب را به خنده و شادی سپری نکند ،جمعی دوستانه و ایرانی با خوراکی های مخصوص این شب هندوانه ،انار ،آجیل ،پشمک و سایر شیرینی های محلی،شب یلدا در خانه همه دیده میشود.سفره ای شیرین و خوشرنگ که دور آن تمام لب ها خندان است و شاد ،اما امشب بجز شادی اتفاق دیگری نیز می افتد که تنها باید با یک نجوم شناس آن را دید و تجربه کرد.
جشن زایش خورشید در طولانی ترین شب سال اتفاق می افتد ، در آخرین ساعات این شب ستاره ها در موقعیتی قرار می گیرند که به وضوح می توان تغییرات گوی اتشین را به چشم دید.

پیشینه یلدا
یلدا در افسانه ها و اسطوره های ایرانی حدیث میلاد عشق است که هر سال در “خرم روز”مکرر می شود .در زمان ابو ریحان بیرونی به دی ماه( خور ماه) (خورشید ماه )نیز می گفتند که نخستین روز آن خرم روز نام داشت وو ماهی بود که ایین های بسیاری در برگزار می شد.
از آنجا که خرم روز، نخستین روز دی مته بلندترین شب سال را پشت سر دارد ،پیوند آن با خورشید معنایی ژرف می یابد. از پس بلند ترین شب سال که یلدا نامیده می شود خورشید از نو زاده می شود و طبیعت دوباره آهنگ زندگی ساز می کند و خرمی جهان را فرا میگیرد.

پیوند یلدا با میترائیسم
در زمان اشکانیان با تولد میترا(مهر )و بسط و گسترش آئین مهری و پس از آن به دلیل بی مهری زرتشتیان به ای آئین راهی اروپا شد و در حدود قرن چهارم مسیحی بر آئین تازه مسیحیان بسیار تاثیر نهاد تا جای که اکنون تولد مهر(یلدا )و هم بسیاری دیگر از آیین آنان با میترا ئیسم یا آیین مهر ایرانی مطابقت دارد.
از آنجا که از منابع و متون کهنه بر می آید ،یلدا زاد روز ایزد مهر یا میترا است.ایزدی که در کیش میترائیسم پرستش می شد و این دین،یکی از تاثیر گذارترین مذاهبی بود که نخست در شرق و بعدها در غرب و در دین مسیحیت رد پای بسیاری از خود بر جای گذاشت.
ریشه کلمه یلدا متعلق به زبان سریانی است و به معنای تولد یا میلاد است.در برخی از منابع امده است که پس از مسیحی شدن رومیان ،سیصد سال پس از تولد عیسی مسیح،کلیسا جشن تولد مهر را به عنوان زاد روز عیسی پذیرفت،زیرا زمان دقیق تولد وی معلوم نبود.در واقع یلدا یک جشن آریایی است و پیروان میترائیسم آن را از هزاران سال پیش در ایران برگزار می کردند .
تنوع برگزاری یلدا
یکی از آیین های شب یلادا در ایران ،تفال با دیوان حافظ است،مردم دیوان اشعار لسان الغیب را با نیت بهروزی و شادکامی می گشایند و فال دل خویش را از او طلب می کنند.در برخی دیگر از نقاط ایران نیز شاهنامه خوانی رواج دارد.نقل خاطرات و قصه گویی پدر بزرگها و مادر بزرگها یکی از مواردی است که یلدا را برای خانواده ایرانی دلپذیر تر می کند ،اما همه اینها ترفند های است تا خانواده ها گرد یکدیگر جمع شوند و بلندترین شب سال را با شادی و صفا سحر کنند در سراسر ایران زمین ،جای را نمی یابید که خوردن هندوانه در شب یلدا جز آداب و رسوم آن نباشد در نقاط مختلف ایران انواع تنقلات و خوراکی ها به طبع محیط و سبک زندگی مردم منطقه مصرف می شود،اما هندوانه میوه ای است که هیچگاه از قلم نمی افتد ،زیرا عده زیادی اعتقاد دارند که اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند در سراسر چله بزرگ و کوچک یعنی زمستانی که در پیش دارند و بیماری بر آنها غلبه نخواهد کرد.مردم شیراز در شب یلدا به شب زنده داری می پردازند و بعضی نیز بسیاری از دوستان و بستگان خود را دعوت می کنند.
آنها در این شب سفر های می گسترانند که بی شباهت به سفره هفت سین نوروز نیست و در آن آئینه و قاب عکس حضرت علی (ع)را جای می دهند ،انواع و اقسام آجیل و تنقلاتی چون نخودچی،کشمش،حلوا شکری،رنگینک،و خرما و میوه های چون انار و به و بخصوص هندوانه خوراکی های این شب را تشکیل می دهد.
در آذربایجان مردم هندوانه چله(چیله قار پوزی)می خورند و باور دارند که با خوردن هندوانه لرز و سوز و سرما به تن آنها تاثیری ندارد.
در اردبیل رسم است که مردم چله بزرگ را قسم میدهند که زیاد سخت نگیرد و معمولا گندم برشته (قور قا)وهندوانه و سبزه و مغز گردو و نخودچی و کشمش می خورند.
در گیلان هندوانه را حتما فراهم می کنند و معتقدند هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی کندودر زمستان سرما را حس نخواهد کرد.(آوکونوس)یکی دیگر از میوه های است که در این منطقه در شب یلدا رواج دارد و به روش خاصی تهیه می شود در فصل پاییز از گیل خام را در خمره می ریزند ،خمره را پر از آب می کنند و کمی نمک هم به ان می افزایند و در خمره را می بندند و در گوشه ای خارج از هوای گرم اتاق می گذارند ازگیل سفت و خام پس از مدتی پخته و آبدار و خوشمزه می شود.