ستاره ای نهان در دل گورستان بُتَکی
ستاره ای نهان در دل گورستان بُتَکی سیروس علی یور؛ قوم لک آن پازلی است که در غیاب قطعات گوناگون تاریخی،اجتماعی،….اش غریب می نماید،که راه یابی به گذشته ی تاریخی اش بسیار دشوار و گاهی ناممکن است ؛اما حافظه سرشار از هوش مردمان این دیار در تلاشی ستودنی بخشی هر چند اندک اما ارزشمند […]
ستاره ای نهان در دل گورستان بُتَکی
سیروس علی یور؛
قوم لک آن پازلی است که در غیاب قطعات گوناگون تاریخی،اجتماعی،….اش غریب می نماید،که راه یابی به گذشته ی تاریخی اش بسیار دشوار و گاهی ناممکن است ؛اما حافظه سرشار از هوش مردمان این دیار در تلاشی ستودنی بخشی هر چند اندک اما ارزشمند از این پازل را در قالب حفظ سروده ها و تک بیتی ها برای امروز ما به ارمغان آورده اند.
همین مقدار از ادبیات نظمی که اکنون در دست ماست می تواند موقعیت کم نظیری را در میان ادبیات قومی و محلی ایران برای خود رقم زند . بطور مستند می توان ثابت نمود که پیشینیه ی شعر سرایی به زبان لکی با ادبیات منظوم پارسی شانه می زند و مصداق این مدعا آثار شعری به جا مانده از قرون دوم و سوم هجری قمری می باشد که از جمله شعرای عارفی چون بهلول ماهی و شاگردانش بابالره،بابا نجوم ؛بابا رجب و بابا حاتم را می توان نام برد.
از قرون نخستین پس از اسلام شاعران لک زبان با آنکه توانایی هنرنمایی در اوج ادبیات پارسی را در خود می دیدند اما به سروسامان دادن ادبیات بومی خویش همت گماردند که شوربختانه بجز مقداری بسیار اندک اغلب آثار گهربارشان از بین رفت و به دست ما نرسید.
از جمله شاعران قرون اخیر که آسمان پر ستاره ادب لک را تلالو بخشیدند ملامنوچهر کولیوند می باشد که بر ستیغ مرتفع شعر لکی تکیه زدو آنرا با عرفان همدم نمود شاعری که به طرزی بسیار معنا دار در بیشتر سروده هایش بر لک بودن خود تاکید دارد.
ملامنوچهر کولیوند فرزند خسرو که به اشتباه پدرش را تقی گفته اند از طایفه ی ادب پرور کولیوند در منطقه سلسله یا به نقلی دیگر در دره شهر به دنیا آمد که زاد روزش را حدود سال ۱۲۳۶ کوچی،خورشیدی رقم زده اند و پس از ۶۳ سال عمر با برکت در سال ۱۲۹۸ وفات یافته است.
آقای محمد علی سلطانی از پژو هشگران کردزبان در باره ملا منوچهر می گوید :«منوچهر خان از شعرای دوره ی قاجار است، به منوچهر و منوچهر خان شهرت دارد و دارای مدایح بسیار اهل بیت می باشد،بر ادبیات فارسی ، عربی ، کردی و تا حدودی ترکی تسلط داشته و در سلک متصوفه بوده است؛اما رشته ی فقری او روشن نیست.
در جای دیگری می گوید:با توجه به ابیاتی که نام وفایی یا وفا در آن ذکر شده ممکن است ملا منوچهر از فقرای خاکسار جلالی ابوترابی باشد
چوین(وفایی)علیه الرحمه وات
مدح مولا به ز صم و اقتدا
قاسم عقــــبا و فــردوس و سقر
بر خـــــداوندان دنیا کدخدا….
آقای سلطانی همچنین می گوید:«ملامنوچهر براساس فرمان صادره ی به یادگار مانده به امضای عبدالحسین میرزای فرمانفرما حکمران کرمانشاهان و لرستان از بزرگان ایل کولیوند و مرد شمشیر و قلم بوده است»
در برخی دیگرا اشعار ملامنوچهر، از امید بزرگ و علی ثانی نام برده شده است که احتمالا به قطب سلسله ی نعمت الهی گنابادی«نورعلیشاه ثانی»مربوط می شود(۱)
لک مر امید بزرگ تو علی ثانین
دست تو ئو دامن فرزند سجاد علی
*تاثیر پذیری اشعار ملامنوچهر از شعرای پارسی زبان
ملامنوچهر در اشعارش از منوچهری دامغانی تاثیر پذیرفته است و این اثر پذیری در مسمطهایش عیان و آشکار است
همچنین شباهت جالب توجه برخی اشعار وی با اشعار کسایی مروزی قابل تامل است با آنکه به احتمال فراوان از وجود شاعری چون کسایی بی خبر بوده است.
ملامنوچهر در زمانه ای که اوزان هجایی در شعر رواج داشت و از اوزان عروضی کمتر استفاده می شد اوزان عروضی را در شعر لکی رواج داد و با ذوقی سرشار در بحور مشکل طبع آزمایی نمود و موفق نشان داد .
با خواندن اشعار ملامنوچهر روح موسیقایی آن کاملا آشکار می شود گویی منوچهر با موسیقی و آواز آشنایی داشته است و یا اشعار را برای خواننده ای مشهور سروده است
شــــــــمس زرین ،بال زرین با فروغ و فتح فرین
فوق و فرق و شرق گرین صبحدم هات ئو دیار
تازه بزمی پی و پی هت ،مجلس ارباب و کی هت
نغمه سنج و نای و نی هـــــت ارغنون غمگسار….
در این سروده به آسانی می توان دریافت که ملا منوچهر با موسیقی و آلات آن آشنایی کافی داشته است.
بابا مردوخ روحانی(شیوا)در باره منوچهر اینچنین آورده است:ملامنوچهر کولیوند که او را منوچهر خان می گفته اند از طایفه ی کولیوند از توابع الیشتر لرستان است مردی فاضل،خوش ذوق ،درویش مسلک بوده و در لباس اهل فقر می زیسته و به فارسی و لکی شعر می گفته است.
آقای محمد علی سلطانی مولف آثاری همچون حدیقه ی سلطانی در مورد ملامنوچهر می گوید:«وی براساس فرمان صادره ی به یادگار مانده به امضای عبدالحسین میرزای فرمانفرما حکمران کرمانشاهان و لرستان از بزرگان ایل کولیوند و مرد شمشیر و قلم بوده است»
از سه گانه ی(۲) معروف کله باد که در ادبیات لک از شهرت خاصی برخوردار است یکی به ملامنوچهر کولیوند تعلق دارد وی این شعر را بر همان وزن و قافیه ای که ترکه میر آزادبخت سرودهاست به نظم در آورده .
تالم ناشی از دوری خانواده و همسرش «ملکنساء»باعث سرودن این شعر زیبا بوده است
کـــله بـــاد هـــانای باد بهاران
ولیـــعهد وشت وکـــیل واران
برف فوق و فرق کویان فنا کر
جاهد و جولان جبل وه جا کر….
ملامنوچهر با دیدن خرابه های شهر باستانی دره شهر به زیبایی به توصیف روزگاران پر رونق این شهر می پردازد که با خواندن آن انسان تمام ارکان یک شهر رامانند یک فیلم سینمایی متصور می شود.
آقای عبدالحسین شاکرمی حالت ملامنوچهردر هنگام سرودن این شعر رابا حالت خاقانی هنگامی که در سوگ ایوان مداین متاثر گشته مقایسه می نماید
اما سرانجام منوچهر هنگامیکه از یکی از سفرهایش به عتبات عالیات در حال برگشتن است در تنگه ی گاوشمار سخت ناخوش می شود و ساعات پایانی عمرش فرا می رسد ملا منوچهر در لحظات پایانی عمر در خلسه ای عرفانی فرو می رود و ترجیع بندی زیبا و شورانگیز می سراید گویی که وصل به درگاه دلداررا توصیف نموده است و زمانی کوتاه پس از آن به دیدار معشوق می شتابد و دعوت حق را پاسخ می گوید که ابیاتی از این سروده در زیر می آید:
هــت سحر برج افق آفتاب
جـــــلوه نمانا چو رخ بوتراب
نور علی ئو شه عالیجناب
عالم اژ ئو جلوه گر و کامیاب
نور نبی و ولیا منجلی
ناد علیا ،علــیا یا علی
ساقی گلچهره وری باده بار
خم سبو ساغر و می ساده بار
چنگ و رباب و دف آماده بار
سهمی اژ ئو حسن خداداده بار….
پانوشت:
۱-کیانوش نورمحمدی
۲-ترکه میر آزادبخت و ملاحقعلی سیاهپوش دیگر سرایندگان کله باد می باشند
منابع:
پیران و مشاهیر اهل حق،صفی زاده(بوره که ای) صدیق،چاپ اول۱۳۸۷،انتشارات حروفیه
دیوان ملامنوچهرخان کولیوند،نورمحمدی منوچهر،چاپ اول۱۳۸۱،افلاک
گلزار ادب لرستان،غضنفری اسفندیار،چاپ اول ۱۳۷۸،دانش
نظام فئودالی دره شهر،شاکرمی عبدالحسین
سلم و درود
بسيار زيبا
دستتون درد نكنه…………
موفق باشيد
[پاسخ]
جناب آقای علی پور . بسیار زیبا بود . تاریخ ادبیات آشفته بومی منطقه ی ما نیازمند چنین پژوهش های دقیقی است که شما عنایت داشته اید . همیشه سرافراز و قلمتان بر ورق تحقیق استوار.
[پاسخ]
با عرض سلام و ادب خدمت جناب علیپور
دست گل شما درد نکنه که یاد ستاره ی بی بدیل این دیار را برای کسانی که از وجودش کم خبر بودند با قلم شیوایتان زنده کردید روح بلند این یک تاز دیار سلسله شاد و یادش تا ابد مانگار باد
[پاسخ]
سلام ودرود بر جناب اقای علیپور.. غبطه میخورم بحال بزرگانی که از دست رفتند و جوانانی که قدر ندانستند .. درود بر ملامنوچهرخان یگانه ادیب درخشنده لک که شنیدن نامش باعث افتخار هر لک زبان است و درود بر شما بخاطر این مطلب زیبا..
[پاسخ]
روحش شاد…..خسته نباشی هم تبار
[پاسخ]
خیلی خوب بود حتمن از متن اش استفاده میشود هه ر بئ ژیی
[پاسخ]
سلام هم قبیله : مهرورزی شما نسبت به داشته های پدری مسرورم کرد در حدود سال 1380بود که مراسم شعر خوانی با حضور دوستان اهل دل و چند نفر از مسئولین هنر دوست و جناب منوچهر نورمحمدی نوه ی ملا رامزار متبرک این بزرگوار برگزار کردیم که همان مراسم باعث شد مزار این نازنین از وضعیت اسفناکی که داشت خلاصی یابد این بنای کنونی نیز باید به سرانجامی در خور و زیبا برسد در آخرین دیداری که داشتم بعضی ازشعر ها را اشتباه نوشته بودند امید که روز متولیان امر بیشتر از دیگران قدر داشته ای این سرزمین را بدانند
[پاسخ]
سلام
سپاس
آشنایی خوبی بود با این شاعر گرانقدر
[پاسخ]
سلام سیروس جان
تلاشهای شما در راستای شناخت و اعتلای فرهنگ قوم لک انصافا شایسته تقدیر میباشد.
از شما در خواست ادامه این رویه را دارم.
سرافراز و پایدار بمانید.
[پاسخ]
با وجود کمبود منابع مکتوب در باره ی زندگی شاعران لک در سده های گذشته بررسی خوبی بود. سپاس. ضعف عمده ی اشعار شاعران قدیمی لک زبان این است که عمدتا از واژه های فارسی و خصوصا عربی استفاده کرده اند. مثلا این شعر کلا فارسی است. اسمش لکیه:
شــــــــمس زرین ،بال زرین با فروغ و فتح فرین
فوق و فرق و شرق گرین صبحدم هات ئو دیار
تازه بزمی پی و پی هت ،مجلس ارباب و کی هت
نغمه سنج و نای و نی هـــــت ارغنون غمگسار….
[پاسخ]
به الشتروشاعرانش افتخار میکنم
[پاسخ]
گورستانی که ستارگانی چند در خود آرمیده دارد که اگر به غرب تعلق داشت فیلم و کارتن و بازیش به اقصی نقاط عالم می رفت.ولی شهرداران الشتر و فیروزآباد دریغ از نامی بر خیابانی .ملا منوچهر کولیوند.ملا محسن کولیوند و ملا کریم و …
راستی چرا؟ جهل یا حسد در هر صورت زشت است
میراث فرهنگی با سنگ قبرش و تکرار خان بن خان بر گریز مردم خان گزیده و تعلقش به عامه مردم افزوده است.در صورتی که مردم نام ملا منوچهر کولیوند را قبول دارند و با ارتباط می گیرند
[پاسخ]
جناب آقای سیروس علی پور
با تشکر از قلم نوشته زیبا و شیوای شما گوررستان روستای بتکی بزرگان دیگری نیز در دل جای داده است و امیدوارم ما بتوانیم یاد این شاعر بزرگ را هماره زنده نگاه داریم.
با درود فراوان ایمان نورمحمدی از نوه های
ملا منوچهر خان کولیوند
[پاسخ]
جناب آقای سیروس علیپور
با تشکر از زحمات شما در راستای شناخت و اعتلای فرهنگ قوم لک، لطفا اگر امکانپذیر هست در خصوص شجره نامه طایفه کولیوند و به صورت مفصل تر نیز مطالبی را ارائه فرمایید.
[پاسخ]
با تشکر از زحمات شما در راستای اعتلای فرهنگ لک ،در صورت امکان در خصوص طایفه مفصل تر مطالبی را ارائه فرمائید
[پاسخ]
آقاي عليپور عزيز وقتي كه پاي ايدئو لوژي به ميان مي آيد آن هم در جا معه اي كه بيشتر از فلا ن امام زاده ي مجهول الهويه حساب مي برد تا خداي متعال . وقتي كه دين و مقدسات ابزار مي شود براي سياست با زي و ارضاي شهوت قدرت آن هم به قيمتي بس گزاف . زماني كه دين و مقدسات آن هر چه ابزار مند تر با شند مفيد ترند . حال و روز درويش و دراويشي كه از ظلم قدرت طلبان به كنج فقر پناه برده اند و از تمام دنيا به انس با مبدا دلخوش بوده اند . شايد به مذاق زر و زور و تزوير خوش نيايد اصلا در چنين اوضا و احوالي كه درويشي عطر آزادگي و دوري از تعلقات دست و پا گير مي افشاند .چون تعلقي ندارد پس ابزار نمي شود وچون ابزار نمي شود پس خطر نا ك است و چون خطر ناك است بايد يا گمنام بماند ( البته اگر از دار دنيا رفته است ) يا معدوم مقتول گردد . تا مبادا اسوه اي براي افراد به ستوه آمده از كج انديشي و تعصب تحجر آميز با شد . حال غباري روبي شما از آستان اين انسان آزاده و بي تعلق را ارج مي نهم ودست همتتان را به گر مي مي فشا رم .
[پاسخ]
بِتَکی است
[پاسخ]
با سپاس از تلاشها و اگاه سازی شما . از لک بودن خود با چنین پیشنه ای که لکستان دارد مسرورم
[پاسخ]
سلام تشکر فراوان از زحمات
[پاسخ]
باسلام وخسته نباشید.خیلی عالی بود.اومیدوارم در علم وفرهنگگ موفق باشید.روحش شاد
[پاسخ]
سپاسگزارم و به لکستان میبالم
[پاسخ]
با تشکر وسپاش فراوان از شما
[پاسخ]
با سپاس فراوان از گرد آونده مجمعه لکستان و تاریخچه کولیون خسته نباشید ممنون از لطفتون
[پاسخ]
با سلام وعرض خسته نباشی از گرد آورنده این مجموعه به خودم میبالم که لکم سپاس فراوان
[پاسخ]
باسلام درود برقوم لک وادیبان ایل کولیوند وکسانی که زحمت جمع اوری اثار بزرگان ایل رافراهم میگنند به خود میبالم
[پاسخ]
سلام ازاینکه لک زبان وازطایفه کو لیوند هستم بخودم وایلم افتخارمیکنم حجت تیموری ازکرمعلی
[پاسخ]
برای اولین بار در هتل سالیز خرم آباد دیوان اشعار استاد منوچهر نور محمدی که از افتخارات قوم لک زبان است را مطالعه کردم و حظ فراوان بردم از اشعار زیبا و باغنای فرهنگی این شاعر ناشناخته ، الحق که او مردی بزرگ و ادیبی توانا و شاعری چیره دست و با ذوق و قریحه بوده و مایه فخر و بزرگی لکستان است لکستانی که چند صباحی بیش نیست که به میمنت شبکه های ارتباطی از دل تمدن کهن ایران سر بر می آورد و به احتمال زیاد بقایای تمدن هخامنشی باشد که تاکنون در دل تاریخ مدفون بوده ، جفاها کشیده و نامهربانی دیده تا امروز به دست ما رسیده بحمدا… امروز شاهد خود آگاهی نسلی باسواد و فرهیخته از نقاط مختلف این بوم بر هستیم که مشتاقانه بدنبال هویت اصیل خود هستند و گامهای بزرگی برداشته و بر می دارند که نوید از آینده روشن این فرهنگ اصیل و بی بدیل است ، درود می فرستم بر روان پاک استاد نور محمدی و گذشتگان از صنف ایشان و آرزوی توفیق دارم برای استادان و شاعران فعلی و تمامی کسانی که هر کدام بسهم خود در توسعه و اعتلای این فرهنگ و زبان باستانی می کوشند.
[پاسخ]
برای اولین بار در هتل سالیز خرم آباد دیوان اشعار استاد منوچهر نور محمدی که از افتخارات قوم لک زبان است را مطالعه کردم و حظ فراوان بردم از اشعار زیبا و باغنای فرهنگی این شاعر ناشناخته ، الحق که او مردی بزرگ و ادیبی توانا و شاعری چیره دست و با ذوق و قریحه بوده و مایه فخر و بزرگی لکستان است لکستانی که چند صباحی بیش نیست که به میمنت شبکه های ارتباطی از دل تمدن کهن ایران سر بر می آورد و به احتمال زیاد بقایای پراکنده امپراطوری بزرگ هخامنشی در قلمرو ایران قدیم (ایران فعلی ، عراق و سایر کشورهای منطقه)باشد که تاکنون در دل تاریخ مدفون بوده ، جفاها کشیده و نامهربانی دیده تا امروز به دست ما رسیده بحمدا… امروز شاهد خود آگاهی نسلی باسواد و فرهیخته از نقاط مختلف این بوم بر هستیم که مشتاقانه بدنبال هویت اصیل خود هستند و گامهای بزرگی برداشته و بر می دارند که نوید از آینده روشن این فرهنگ اصیل و بی بدیل است ، درود می فرستم بر روان پاک استاد نور محمدی و گذشتگان از صنف ایشان و آرزوی توفیق دارم برای استادان و شاعران فعلی و تمامی کسانی که هر کدام بسهم خود در توسعه و اعتلای این فرهنگ و زبان باستانی می کوشند.
[پاسخ]