شاهکار ناتمام| بازخوانی کتاب ماهی آب های آلوده

شاهکار ناتمام؛
بازخوانی کتاب ماهی آب های آلوده

ماهی آب های آلوده، روایت عجیبی است از تاریخ این مرز و بوم! داستان انقلاب، جنگ و مهاجرت! داستان عشق، تنفر و جدایی! داستان با ضرباهنگی وحشتناک و سریع و پر از کنایه به باز تعریف یک اتفاق ویرانگر می پردازد!
هدایتی که سالیانی است نویسندگی می نماید نه تنها نویسنده ای مینی مال بلکه سخنرانی مینی مال و صد البته صریح اللهجه می باشد. او در یک کتاب ۱۳۰ صفحه ای دست مخاطب را گرفته و به دالان های پر پیچ و خم ذهنی خود می برد! ذهنی که فلسفه و تاریخ و روانشناسی و جامعه شناسی در آن پیوند می خورند و نویسنده با نیشتر زدن به هر کس و هرکجا خوانندگان را واله و انگشت به دهان می نماید.
پس از مطالعه این کتاب که به طرز خیال انگیزی پر فروش بوده و شاید به ادعای یکی از روزنامه های پایتخت پر فروش ترین کتاب ایرانی است، شما بدل به یک نیمچه کارشناس در ادبیات و تاریخ و روانشناسی می گردید. خوانندگان این داستان از ابتدا با شخصیت اول آن زندگی می کنند، نفس می کشند، عشق بازی کرده و جدا می شوند و در پایان در تراژدی سنگین و عمیق آن گم می شوند.
کمتر کسی است که این کتاب را خوانده باشد و چشمانش خیس نشده باشد و کمتر کسی است که این کتاب را بارها نخوانده باشد. همانطور که کمتر کسی است که نگوید: «این یک شاهکار ناتمام است!» اما چرا ؟؟؟؟؟
برای درک علل نا تمامی این اثر ارزنده باید به نکات زیر توجه نمود:
۱- اولین ویژگی این داستان که می توانست آن را در رده ی شاهکارهای بین المللی بکشاند، جهان شمولی آن است. نویسنده با درک تفسیری عمیق و زیرکی خاص افکار و عقاید و نظرات و مطالعات خود را جایگزین افکار و عقاید شخصیت اول داستان نموده است، به گونه ای که تفکیک عقاید و آرا نویسنده و شخص اول غیرممکن است.
۲- جنبه های تحلیلی کتاب. نکات تاریخی، سیاسی و اجتماعی بدون جهت گیری یا سوگیری شعار زده …
شما با خواندن فصل اول به ژاپن ۱۹۹۰ سفر می کنید و به اصطلاح یک پا ژاپن شناس بر می گردید. توصیفات آنقدر درست و منطقی است که شما می توانید آنها را به عنوان خاطره ای از خودتان نقل کنید.
۳- انتخاب داستانی جهان شمول. انقلاب، جنگ و مسائل تاریخی، همواره صحنه پدیدار شدن شاهکارهای ادبی بوده اند. مثلاً شاهنامه صحنه ی جنگ ها و پهلوانی ها است. ماهی آب های آلوده با یک خط روایی ویژه که در بین طنزهای ظریفش به یک تراژدی غمبار بدل می گردد، روایت هایی را نقل می نماید که مخاطب همپای فرشاد خدایی (شخصیت اول) می خندد، می گرید و پیر می شود.
۴- پلاتی قدرتمند و استخوان دار که نویسنده حیات اجتماعی دو ملت ایران و ژاپن را روی آن بنا می نماید.
۵- گمراه نمودن مخاطب برای دریافتن قهرمان اصلی داستان. نویسنده با چیره دستی خوانندگان را میان زن ژاپنی (هیروکو) و مرد ایرانی (فرشاد) سرگردان می نماید که قهرمان اصلی کدام یک از این دو هستند. سرگردان بین فداکاری زن و رنج مرد.
اما با داشتن تمام این خصوصیات بسیار مثبت که می توانست یک شاهکار در سطح ادبیات ملی و حتی بین المللی باشد، اما ضعف هایی در این اثر یافت می شود که آن را فقط در مرز استثناء نگه می دارد.
۱- اولین ضعف بزرگ آن به ویراستاری کتاب باز می گردد که چندین غلط املایی و دستوری در آن به چشم می آید.
۲- نگه داشتن برخی از شخصیت ها در حد تیپ مانند فرزاد و یا خواهر هیروکو! در حقیقت کتاب می توانست چهارصد یا پانصد صفحه باشد و قلم هدایتی آنقدر تواناست که بی هیچ تردیدی خواننده را میخکوب در پای کتاب نگه می داشت. هدایتی چونان ساحری است که ماهی آب های آلوده سحر ابدی او محسوب می شود. طولانی تر شدن کتاب این حسن را به همراه داشت که اطلاعات بیشتری نیز به مخاطبین منتقل گردد. اصولاً هدایتی نویسنده ای است که از هر کلامش می توان چندین معنی متفاوت و حتی متضاد برداشت نمود و این خود سبب غنای مخاطب نیز می شود.
۳- بزرگترین دلیل شاهکار ناتمام بودن این اثر انتخاب شیوه ی قصه در قصه ی آن است. بدون پرداخت فضاسازی شده به موضوع های مورد اشاره. هدایتی انگار چاقوی برنده ای برداشته و به مخاطب صدها و صدها زخم وارد می کند، ولی این زخم ها سطحی و ناکارا هستند. کاش او وارد تحلیل داستان هایی می شد و با فضاسازی آنها را می پروراند. در پایان فقط باید گفت ظلمی که هدایتی به خود و این کتاب نمود، گناهی است نابخشودنی.
او شاهکار را شناخت، پرورش داد، به قله رساند، ولی صدها افسوس که تا آسمان راه زیادی مانده بود.