آسیب‌شناسی قتل‌های اخیر در کوهدشت

فرشید گراوند٭-سرویس اجتماعی: در ماه های گذشته چند فقره قتل در شهرستان کوهدشت به وقوع پیوسته که موجب تعجب، نگرانی و اظهار تاسف شهروندان شده است، لذا آسیب شناسی موضوع و ارائه راهکارهای مناسب جهت پیشگیری و کاهش این رفتارها و مسائل ضروری به نظر می رسد.
افزایش این قتل ها موجب دل‌مشغولی صاحب‌نظران و مردم شده است و تحلیل موضوع را ضروری ساخته است.

-نیم مقاله

تعریف و بیان موضوع:

قتل عمدی «سلب ارادی حیات انسان زنده به وسیله انسان دیگری به طرق پیش بینی شده در قانون است» (سپهوند و عسکری پور، ۱۳۸۶: ۳۰)
در بین انواع خشونت، ‌قتل خطرناک ترین و مخوف ترین و در عین حال نادرترین نوع خشونت در جوامع است. (صدیق سروستانی، ۱۳۸۶: ۱۲۴)
به جرأت می توان ادعا کرد که در جوامع امروز جهان، ‌قتل انسان ها بالاترین چهره و درجه خشونت را نشان می دهد. از این رو بالاترین عمل مجرمانه در یک جامعه قتل به شمار می رود (بیات، ۱۳۸۷: ۸۲). قاتلان برای کشتن قربانیان خویش از روش های مختلفی استفاده می کنند.
انگیزه هایی نیز که منجر به قتل افراد دیگر می شود با توجه به عوامل فردی و اجتماعی و اثرات محیطی فرق می کند. به همین دلیل از سالیان گذشته، تغییراتی در روند جنایت و روش های به کار رفته برای قتل در جوامع بشری مختلف ایجاد شده است.
به همین منظور بررسی اپیدمیولوژیک (همه گیری شناخت) بر روی قاتلان و مقتولان در جوامع پیشرفته به صورت منظم انجام می گیرد تا تغییرات ایجاد شده در روند جنایت به موقع معلوم شده، اقدامات لازم برای پیشگیری و کاهش این جرم صورت گیرد (افتخاری و قربانی، ۱۳۸۴: ۱۷۹).
از نقطه نظر جامعه شناسی انحرافات، قتل یک مسئله اجتماعی تلقی می شود؛ زیرا مسئله اجتماعی بر اساس ارزش ها و هنجارهای حاکم بر جامعه به عنوان وضعیتی نامطلوب و مضر شناخته می شود که افراد جامعه را تهدید می کند (احمدی، ۱۳۸۴: ۱۹۲و ۱۹۳).

انواع قتل:

به طور کلی، ‌همه قتل ها شرایط و ویژگی های یکسانی ندارند. از این رو، یک سنخ بندی مشخص و واحدی از قتل موجود نیست و صاحب نظران مختلف با توجه به علایق و ملاک های خاص، دسته بندی های ویژه ای از این پدیده انجام داده اند. برای مثال ولفگانگ و فراکوتی در تحلیل خرده فرهنگ خشونت، قتل های رسمی را به دو دسته تقسیم کرده اند:

۱ -قتل های عقلانی، ‌طراحی شده، ‌تعمدی، ‌جنایی و با قصد قبلی. مانند: قتل هایی که تروریست ها انجام می دهند.
۲ -قتل در حالت احساسات، ‌خشم و کینه شدید یا کشتن در نتیجه عملی که به قصد آسیب و صدمه انجام می گیرد بدون این که نیت و قصد معینی برای کشتن وجود داشته باشد. مانند: اغلب همسر کشی ها (احمدی، ۱۳۸۴: ۱۹۴).
نوع دیگری از قتل، ‌قتل به خاطر شرف یا «قتل ناموسی» می باشد که یکی از مسائل اجتماعی است که در سالیان اخیر توجه روزنامه نگاران، حقوق دانان، مدافعان حقوق بشر به ویژه مدافعان حقوق زنان و نیز صاحب نظران اجتماعی و سیاسی را به خود جلب کرده است و مباحث مختلفی را در سطح ملی و بین المللی در پی داشته است. اصطلاح ناموس معادل کلمه انگلیسی «آنر (HONER) است. این اصطلاح را به معنای: احترام، ‌عزت، ‌افتخار، شرافت، ‌سربلندی، ‌نیک نامی، پاکدامنی در زنان، عفت و نجابت تعریف کرده اند.
یاسمین حسن قتل های ناموسی را چنین تعریف کرده است: «قتل ناموسی یک نوع آدم کشی است که در آن، یک زن به خاطر رفتار جنسی نامشروعی که مرتکب شده یا احتمال داده می شود که مرتکب شده باشد به قتل می رسد». قتل های ناموسی، رسم و سنت قدیمی است که امروزه با وجود تحولات و دگرگونی های گسترده در جهان، ‌هنوز در برخی از مناطق پا بر جا مانده است.

حجاریان (۱۳۸۵) در پژوهشی نشان داد که عواملی هم چون: اجتماع سنتی، نظام مردسالاری، فقر فرهنگی، کهنه گرایی قوانین، ‌کوتاهی دستگاه قضایی و ازدواج های نامناسب در شکل گیری تعصب ناموسی و به دنبال آن وقوع جرم قتل ناموسی مؤثرند.

* عوامل مؤثر در بروز قتل:

در خصوص این که چرا یک فرد، انسانی را می کشد نظرات گوناگونی از سوی دانشمندان ابراز شده است. به طور مثال، ‌برخی از اخلاقیون و زیست شناسان وجود یک کروموزوم (Y) اضافی را در فرد موجب بروز خشونت زیاد می دانند. هم چنین از نظر عده ای از روان شناسان، ‌تعارض بین «نهاد» و «فرامن» و از نگاه برخی از جامعه شناسان، ناکامی و خشونت عامل قتل می باشد (صدیق سروستانی، ۱۳۸۶: ۱۳۳-۱۴۰)

آثار و پی آمدها:

قتل پی آمدهای گوناگونی را با خود به همراه دارد. برخی از مهم ترین عوارض ناشی از قتل عبارتند از:
الف- بروز مشکلات اقتصادی در خانواده مقتول:
از آن جایی که برخی از خشونت ها منجر به فوت سرپرست خانواده می شود، این دسته از خانواده ها با از دست دادن سرپرست خود با مشکلات اقتصادی رو به رو می شوند که در نتیجه آن، ‌کودکان و دیگر اعضای خانواده مجبور می شوند که در سنین پایین ترک تحصیل کنند و برای تأمین هزینه های زندگی به کار کردن مشغول شوند. از طرفی از دست دادن یکی از اعضای خانواده، اعضای دیگر خانواده را با بحران های گوناگون مواجه کرده و زمینه انحرافات و بروز مسائل را در خانواده فراهم می کند.

ب- رواج بیش از حد خشونت و پرخاشگری در جامعه:
رواج بیش از حد خشونت و پرخاشگری در جامعه در طول زمان منجر به شکل گیری فرهنگی خاص می شود که خشونت و پرخاشگری را به عنوان تنها راه حل تضادها و مشکلات در سطح روابط بین فردی می داند. رواج فرهنگ خشونت در جامعه به باز تولید آن در حد بالا کمک می کند و این امر منجر به افزایش تضاد و تنش در روابط بین افراد می شود.

پ- فروپاشی خانواده و تبعات ناشی از آن:
طبق نظریه یادگیری اجتماعی، رفتار والدین با یکدیگر و با کودکان مدل های مهمی برای کودکان به حساب می آید. کودکانی که شاهد رفتارهای پرخاشگرانه والدین خود بوده اند احتمال بیشتری دارد که در روابط با دیگران از خود خشونت نشان دهند. رفتارهای پرخاشگرانه، این مدل را به کودکان یاد می دهد که این روش ها راه حل های مناسبی برای حل مشکلات هستند.

ت- پایمال شدن حقوق شهروندی:
جرم قتل جزء آن دسته از جرایمی است که قربانی به هیچ وجه نمی تواند حق از دست داده خود را جبران کند؛ زیرا این نوع جرم منجر به از بین رفتن قربانی می شود (همان، ۸۳-۸۵).

نتیجه گیری؛

افزایش خشونت و رشد آسیب های اجتماعی در شهرها پدیده ای چند بعدی و چند علی است که برای تحلیل آن نیازمند رویکردی جامع و بین رشته ای هستیم.
پس از منظر جامعه شناسی رشد مشکلات اجتماعی در اثر عوامل مختلفی اتفاق خواهد افتاد که می توان به شکل زیر خلاصه نمود:

– عوامل اقتصادی همانند: فقر، توزیع نابربر ثروت و منابع مادی، بیکاری و…

– عوامل فرهنگی اجتماعی همچون: تغییرات ارزش ها و نگرش ها، گسست نسل ها، اعتیاد، رواج الگو و خرده فرهنگ های جدید، کاهش همبستگی اجتماعی و..

– عوامل خانوادگی مانند: اختلافات بین اعضای خانواده، شیوه های ناصحیح رفتار، افزایش تنش بین اعضای خانواده و…

– عوامل زیستی، روانی و فردی همچون: ناامنی روانی، بحران هویت، استرس، تقلید ناآگاهانه و…

مجموعه این عوامل و سایر عوامل دیگر منجر به تحولاتی در مناسبات بین افراد در جامعه شده که پیامد آن کاهش تساهل و مدارا، رشد خشونت، قتل های ناخواسته و مشکوک، درماندگی و اقدام به خودکشی در میان افراد و… خواهد شد.

پیشنهادات و راهکارها

در خصوص راه های پیشگیری از این حوادث:
رشد و گسترش این مسائل نیازمند مطالعه، آسیب شناسی جدی و عزم پژوهشگران و مسئولان مرتبط است که با مطالعه جدی و جامع، راهکارها و برنامه های مناسبی را به منظور کاهش و پیشگیری از رشد این مسائل اتخاذ کنند.
مددکاران اجتماعی معتقدند: تقویت همبستگی اجتماعی، تقویت نهادهای مددکاری و مشاوره اجتماعی، برگزاری نشست و دوره های آموزشی برای خانواده ها، آموزش مهارت های زندگی، تقویت نهادهای حمایتی، فرهنگ سازی و پخش برنامه های آموزشی توسط رسانه های مختلف، آسیب شناسی موضوع و… برای پیشگیری از این حوادث ضروریست.

 

 

٭دانشجوی دکترای جامعه شناسی