به مناسبت ۲۸ آبان، ۱۹ نوامبر روز جهانی پیشگیری از سوء رفتار علیه کودکان

“کودک­­ آزاری” به عنوان یک پدیده اجتماعی- فرهنگی که نشان دهنده بحران در یک جامعه است، امروزه روند رو به رشدی را در جامعه ما طی می­کند.کودک در فرهنگ ملی و دینی ما هدیه­ای است که محبت، ملایمت، مراقبت، رشد و تعالی او وظیفه خانواده است. اما این که برخلاف این تلقی فرهنگی، کودک در خانواده و جامعه از سوی والدین و سایرین مورد آزار و اذیت قرار می­گیرد، نشان از یک مساله و مشکل اساسی اساسی دارد.“کودک­ آزاری” به عنوان یک پدیده اجتماعی- فرهنگی که نشان دهنده بحران در یک جامعه است، امروزه روند رو به رشدی را در جامعه ما طی می­کند.

کودکان تحت آزار در کسب مهارت‌های بنیادی در دامان خانواده دچار مشکل می­شوند، مهارت‌های اصلی فکر کردن را به دست نمی­آورند، اعتماد به نفس ضعیفی خواهند داشت و رشد اجتماعی پیدا نمی­کنند و نهایتا در بزرگسالی ممکن است نقش مثبت و مؤثر در اجتماع نداشته باشند. پدیده کودک‌آزاری ناشی از علل گوناگونی چون ناآگاهی و ناآشنایی افراد نسبت به حقوق کودک، فقر، اعتیاد، طلاق، مشکلات روانی آزارگران کودک، مشکلات خانوادگی و بیماری‌های مزمن و غیر قابل درمان در کودکان است. تنبیه بدنی در دوره کودکی، احتمال آسیب­های روانی درازمدت را در بزرگسالی همچون افسردگی شدید، اضطراب، اعتیاد به مواد و الکل افزایش می­دهد. شکل­گیری شخصیت نابهنجار در کودکان آزار دیده از مهمترین علل روان شناختی شکل­گیری چرخه کودک­ آزاری است.

به نظر می­رسد با پرداختن به مسئله کودک­ آزاری، بتوان راهکارهایی برای پیشگیری از کودک­آزاری، شناخت کودکان و خانواده در معرض خطر را پیشنهاد کرد. تا شاید از این طریق بتوان خدماتی را به قربانیان این پدیده ارائه داد. کودک­ آزاری یکی از آسیب‌های اجتماعی است که به علت ویژگی‌‌های تأثیرگذار آن، نیاز به بررسی و برنامه­ریزی مناسب به منظور پیشگیری و کمک به رفع یا کاهش آن به شدت احساس می­شود. با در نظر گرفتن ویژگی­‌های کودک­آزاری در کشور ما از قبیل گسترش و پیچیده بودن علل این مسأله، همچنین به دلیل آثار زیانبار این پدیده و کمبود آمار و ارقام در این زمینه و دست آخر وجود نداشتن یک سازمان برای اطلاع­رسانی موارد کودک­آزاری، هر اقدامی که در راه شناخت و کاهش کودک­آزاری انجام گیرد، گامی در جهت کمک به حفظ سلامت و امنیت کودکان جامعه است.

کودک ­آزاری چیست و به چه رفتارهایی گفته می­شود؟ کودک ­آزاری شامل رفتارهایی است که توسط افراد دیگر خصوصا بزرگسالان نسبت به کودک انجام می­گیرد که به سلامت جسمی و روانی کودکان آسیب می­رساند.کودک­آزاری شامل طیف وسیعی از رفتارهای آسیب­رسان شامل: برآورده نکردن نیازهای اولیه کودک، غفلت از مراقبت­های بهداشتی، فقدان رشد کافی، تنبیه و بدرفتاری فیزیکی، سوء استفاده جنسی، سوء رفتار هیجانی و آزار روانی را در بر می­گیرد.

کودک­ آزاری چگونه صورت می­گیرد؟۱- کودک آزاری جسمی­: رفتارهایی که به جسم کودک آسیب می­زند مانند کتک­زدن، سوزاندن­، مجروح کردن­، شکستن و …۲- کودک آزاری روانی: رفتارهایی که به سلامت روانی کودک آسیب میرساند مانند توهین کردن­، ترساندن­، تحقیر کردن­، تبعیض و…  ۳- بی­توجهی و غفلت : توجه نکردن به نیازهای اساسی کودک مانند تغذیه­، بهداشت­، پوشاک، آموزش و…۴- سوء استفاده : استفاده از کودکان در ارتباط با مواد مخدر­، واداشتن آنها به کارهای دشوار­، سوء استفاده جنسی و…

چرا کودکان مورد آزار قرار می­گیرند­؟

۱-­ نا­آگاهی والدین­: گاهی والدین یا افراد دیگر که به کودکان آزار می­رسانند، نمی­دانند که رفتار آنها کودک­آزاری است­ و این گونه رفتارها را عادی و معمولی می­انگارند .

۲- مشکلات اقتصادی­­: فقر باعث می­شود که کودکان از دسترسی به نیازهای اساسی خود مانند آموزش­، بهداشت­، تغذیه و… محروم شوند و یا والدین به علت فشارهای مالی با رفتارهایی مانند پرخاشگری­، خشونت­، بی توجهی و… کودکان را مورد آزار قرار دهند.

۳- اعتیاد : به علت خصوصیاتی که در افراد معتاد ایجاد می­گردد مانند پرخاشگری­، بی­مسئولیتی­، کاهش عواطف و …. سبب می­شود که کودکان مورد آزار به ویژه از نوع سوء استفاده قرار گیرند.

۴- بیماری های روانی: در صورتی که والدین به بیماریهای روانی مبتلا باشند­، با رفتارهایی مانند تند­خویی­، خشونت­، ناسازگاری­، بی­توجهی و… سبب آزار کودکان می­شوند.

۵- مشکلات خانوادگی: مشاجرات شدید و طولانی والدین­، جمعیت زیاد خانواده­، شیوه­های تربیتی نامناسب­، در برخی موارد وجود ناپدری و نا­مادری و… سبب می­شود که کودکان مورد آزار قرار بگیرند.

۶- مشکلات کودکان : کودکانی که مشکلات نسبتا شدید و پایدار دارند بیشتر از سایر کودکان مورد آزار قرار می­گیرند­. مانند کودکانی که دچار بیماریهای جسمی مزمن و طولانی مدت یا مشکلات رفتاری از قبیل پرخاشگری­، بی­قراری­، بیش­فعالی­، اظطراب، شب ادراری و… هستند به علت مشکلاتی که برای بزرگسالان ایجاد می­کنند و نیز به سبب نا­آگاهی والدین­، اغلب مورد آزار جسمی و روانی قرار می­گیرند.

۷- مشکلات مدرسه: مشکلاتی که در مدرسه برای دانش­آموزان ایجاد می­شود مانند انتظار بیش از حد­، ندیدن تفاوتها­، ایجاد اظطراب­، ترس و رقابتهای شدید­، تبعیض­، تنبیه بدنی­، تحقیر و توهین و… سبب آزارهای جسمی و روانی کودکان میشوند.

چگونه می­توانیم کودک­ آزاری را کاهش دهیم؟

۱ – کودکان را بهتر و بیشتر بشناسیم : شناخت کودکان و نیازهای آنها سبب می­شود که رفتار بهتری نسبت به آنها داشته باشیم. برای این کار می­توانیم از روشهای مختلف مانند خواندن کتابهای مناسب، شرکت در کلاسهای آموزشی، مشورت کردن با افراد آگاه در این زمینه و… استفاده کنیم .۲- علت کودک­آزاری را بشناسیم: کودک­آزاری مانند هر رفتار دیگری علتی دارد. سعی کنیم علت آن را پیدا کنیم و با برطرف کردن آن­، کودک­آزاری را کاهش دهیم. گاهی ممکن است برخی مشکلات را نتوانیم از بین ببریم­، در آن صورت پذیرفتن آن بهتر از آزار دادن کودک است . ۳- از دیگران کمک بگیریم­: کمک گرفتن و مشورت کردن نشانه هوشیاری و آگاهی است­، نه ناتوانی­. برای کاهش مشکلات خود می توانیم از مراکز مشاوره حضوری­، تلفنی­، سازمانهای غیر­دولتی­، افراد آگاه و… کمک بگیریم.۴- آرامش خود را حفظ کنیم : زندگی همیشه با مشکلات همراه است­، سعی کنیم خشم خود را کنترل کرده و برای مشکلات چاره­جویی نماییم. بسیاری از کودک­آزاری­ها در شرایطی انجام می­گیرد که والدین قادر به کنترل خشم خود نیستند­، کنترل خشم­، آموختنی است و می­توانیم با تمرین بر خشم خود غلبه نماییم. ۵- پیشگیری از آزار و اذیت و سوء استفاده از کودکان مهارت نه­گفتن:  برخی از والدین به فرزندان خود می­آموزند که همیشه حق با بزرگترهاست. این امر غلط است، نه­گفتن را به کودک خود بیاموزید زیرا در غیر اینصورت کودک خود را در معرض آسیب افراد بیمارگونه قرار خواهید داد. ۶- رازدار نبودن: به کودکان خود بیاموزید که هر رابطه ای که وی با دیگران دارد، نباید از دید پدر و مادر وی پنهان بماند زیرا افراد سوء استفاده­گر به کودکان می­گویند که این رازی است بین من و تو که در این صورت کودک دچار آسیب می شود .

کودک آزاری چه زیانهایی برای کودک به همراه دارد؟

کودکی دوران رشد و شکل­گیری شخصیت انسان است. انواع کودک­آزاری در این سالهای حساس و مهم­، به رشد و سلامت کودک آسیب جدی می­رساند­. کودکان آزار­دیده در همه جنبه­های رشد مانند رشد­جسمی­، ذهنی­، روانی و اجتماعی با مشکلات و نارسایهای فراوانی روبرو خواهند شد. بررسی­های انجام شده نشان می­دهد بسیاری از انسانهایی که در دوران کودکی قربانی آزار و بد­رفتاری بوده­اند در بزرگسالی خود به آزار کودکان پرداخته­اند و این یکی از بزرگترین زیانهای کودک­آزاری است که سبب تداوم آن می­گردد.

چگونه می­توانیم از کودک­ آزاری پیشگیری کنیم؟

پیشگیری همیشه بهتر، آسانتر و سریعتر از درمان است. برای پیشگیری از کودک­آزاری می­توانیم از راهکارهای زیر استفاده کنیم :۱- دقت در ازدواج و تشکیل خانواده، خودداری از ازدواج­های تحمیلی، ناشناخته، شتابزده و ازدواج در سنین پایین ۲- توجه به تنظیم خانواده و تعداد مناسب فرزندان ۳- افزایش آگاهی خود در زمینه پرورش فرزندان و شیوه­های مناسب رفتار با آنها  ۴- پذیرش مسولیت­ها و انجام وظایف خود به عنوان پدر، مادر، سرپرست و … نسبت به کودکان  ۵- آشنایی با حقوق و نیازهای اساسی­کودکان ۶- توجه به سلامت جسمی و روانی خود و کاهش فشارهای عصبی و مشکلات رفتاری خود که سبب کودک­آزاری می­شود ۷- تقویت روحیه کمک گرفتن هنگام برخورد با مشکلات و آشنایی با مراکز حمایتی، امداد در مورد کودکان و خانواده ها.

والدین بنا به اقتضای سن کودکان باید درباره مفاهیمی مانند حریم شخصی، قسمت­های خصوصی بدن و مسائل جنسی به آنها آگاهی دهند؛ همچنین جلب توجه کودکان به باقی ماندن در محیط‌هایی که تحت نظارت والدین یا افراد مورد اعتماد قرار داشته باشند و عدم اعتماد به افراد نا­آشنا و چگونگی دسترسی به کمک در صورت مواجهه با برخورد مشکوک و آزار احتمالی از طرف این افراد نیز از موارد ضروری است. از طرفی وجود تابو درباره آموزش مسائل جنسی به کودکان در کشور ما باعث شده که بسیاری از والدین حتی در صورت تمایل به ارائه این آموزش­ها به فرزندان با طریقه‌ی صحیح این موضوع آشنایی نداشته باشند. از این رو کتاب­های مانند «لک لکی در کار نیست» نوشته روبی هریس که هم اکنون ترجمه فارسی آن توسط «حسام حسین زاده» نیز در دسترس قرار دارد موجب سهولت دسترسی والدین به محتوای متناسب با نیازهای کودکان و ارائه‌ی این محتوا به کودک بنا به صلاح دید آنها می‌شوند.

خوشبختانه در سال‌های اخیر توسعه امکانات و تکنولوژی‌های مربوط به نظارت بر کودکان با رشد قابل توجه همراه بوده است. اپلیکیشن‌هایی مانند «Find My Kids Footprints» این امکان را به شما می‌دهند که علاوه بر مشاهده مکان‌هایی که کودکان در آن حضور داشته‌اند و مشاهده‌ی برخط مکان فعلی آنها، درصورتی که مسیری مانند خانه تا مدرسه را به تنهایی می‌پیمایند به محض رسیدن به مکان مورد نظر بر تلفن همراه خود ناتیفیکیشنی را دریافت کرده و از حضور آنها در مکان مورد نظر اطمینان حاصل کنید. همچینن معرفی شماره‌های لازم به کودکان برای استفاده در مواقع اضطراری را نیز مدنظر داشته باشید. در ایران شماره «۱۲۳» مربوط به اورژانس اجتماعی مسئول رسیدگی به مسائلی مانند کودک آزاری است.

پیشنهادات:

روشن اسـت کـه مخاطبین این پیشنهادات می­تواند نهادها و ارگانهای سیاست­گذار جامعه اعـم از نهادهـای قانون گذار، اصحاب رسانه، نهادهای آموزشی، موسسات مشاوره ای، متولیـان بهداشـت و درمان، مددکاران و غیره باشد: ۱ -افزایش آگاهی عموم از مفهوم کودک­آزاری به طور عام و تنبیه بدنی به طور خاص، و نیـز انواع الگوها و عواقب ناشی از آن، از طریق رسانه­های گروهی و وسایل ارتباط جمعی ۲- شناساندن نیازهای کودک اعم از جسمی و عاطفی به خانواده­هـا و هـشدار مکـرر بـه والدین به منظور جلوگیری از غفلت و بی­توجهی نسبت به نیازهای کودک. ۳-  تلاش برای تغییر نگرش و طرزتلقی افراد در مورد ضرورت و بایستگی تنبیـه بـدنی و ارائه الگوهای جدید تربیتی و انضباطی ۴- ترغیب و تبلیغ نظارت تشویقی در خانواده و مدرسه به جای نظارت تنبیهی ۵- تبلیغات وسیعتر علیه خشونت جسمی و تنبیه بدنی در طبقات اجتمـاعی و اقتـصادی پایین و آموزش توانایی مقابله با استرس­های شغلی و محیطی۶- تاسیس مراکز حمایتی دولتی با قدرت اجرایی کافی در شهرسـتان بـرای رسـیدگی بـه مسأله کودک­آزاری و حمایت از کودکان آزار­دیده، به­طوریکه کودکان، خـانواده­هـا و سایر افراد امکان دسترسی و تماس آسان با این مراکز را در موارد لازم داشته باشند.

لازم به ذکراست مرکز اورژانس اجتماعی بهزیستی شهرستان کوهدشت با خط تلفن۱۲۳ و همچنین واحد گشت سیار که دارای نیروی تخصصی روانشناس و مددکار می باشد در زمینه کودک آزاری آماده ارائه خدمات مشاوره ای و مددکاری بصورت رایگان می باشد.

تهیه و تنظیم: مرکز اورژانس اجتماعی بهزیستی شهرستان کوهدشت