اهمیت ویژه شهرستان های کوهدشت، پلدختر و رومشکان در حوزه نفت و گاز غرب کشور
با وجود ظرفیت های یاد شده در حیطه نفت و گاز در این شهرستان ها، تنها چیزی که نصیب مردم شده است آلودگی های زیست محیطی و خطرات (انفجار خط لوله اخیر در پران پرویز پلدختر) ناشی از عبور خطوط انتقال نفت و گاز از این مناطق بوده است. سال هاست که صحبت از احداث پالایشگاه در شهرستان پلدختر به گوش میرسد به طوری که در سال ۸۸ با حضور مسئولین و مردمی که با شور و اشتیاق به استقبال این پروژه رفتند کلنگ زنی شد. این در حالی است که پس از سال ها وضعیت این پروژه با روز اول تفاوتی نکرده و هیچ پیشرفت فیزیکی نداشته است. به نظر این بی میلی در راستای سرمایه گذاری در این پروژه غیرمنطقی نیست، چرا که احداث پالایشگاه نیازمند تامین خوراک اولیه از منابع نفت خام و البته با صرفه اقتصادی است، این درحالی است که میادین سرکان و ماله کوه به همراه چند میدان دیگر به سختی خوراک پالایشگاه کرمانشاه را تامین می کنند.
مقدمه: زاگرس به صورت رشته کوهی به طول حدود ۱۸۰۰ کیلومتر از شمال غربی ایران و در ترکیه شروع و تا نزدیکی دریای عمان در جنوب شرقی ایران ادامه دارد. این منطقه و بویژه بخش چین خورده آن به سبب دارا بودن تاقدیس های بزرگ و منظم و نیز ذخایر هیدروکربنی موجود در بسیاری از تاقدیسهای آن دارای جایگاه ویژهای میباشد و به عنوان یکی از غنی ترین ایالت های هیدروکربنی، حاوی ۶/۸ درصد مخازن نفت و ۱۵ درصد مخازن گاز اثبات شده جهانی است. منطقه زاگرس، با دارا بودن ذخیره بیش از ۸۱ بیلیون بشکه نفت در ناحیه ایران، یکی از کمربندهای کوهزایی با ارزش در دنیا میباشد. این ناحیه با توجه به شرایط زمین شناسی و همچنین شکل و هندسه تاقدیس های آن به سه حوضه زمین شناسی لرستان، خوزستان و فارس تقسیم می شود. حوضه خوزستان که به طور عمده شامل استان خوزستان می شود دارای بیشترین تمرکز هیدروکربور است به گونهای که بزرگترین میادین نفتی کشور در این استان واقع شده است. حوضه لرستان نیز که در بخش شمال غربی زاگرس قرار دارد شامل قسمتی از استان لرستان، استان ایلام و بخشی از استان کرمانشاه میشود. این حوضه به دلیل وجود تاقدیس های وسیع و مرتفع و شواهد و آثار هیدروکربوری از دیر باز مورد توجه کاوشگران نفتی بوده است به گونه ای که اولین اکتشافات هیدروکربنی و فعالیت های حفاری در خاورمیانه در حوضه لرستان آغاز شده است. با این حساب به علت پیچیدگی های زمین شناسی خاصی که در ناحیه لرستان نسبت سایر نقاط زاگرس وجود دارد فقط تعداد کمی از چاه ها در منطقه موفق بودند.
میادین نفتی ناحیه لرستان: حوضه لرستان خود نیز به سه بخش شمال شرقی، مرکزی و جنوب غربی تقسیم بندی می شود. از این میان بخش مرکزی و جنوب غربی این ناحیه دارای مخازن هیدروکربوری میباشد. شهرستان های کوهدشت، پلدختر و رومشکان در بخش مرکزی و جنوب غربی این ناحیه قرار گرفته اند. این شهرستانها در تقسیم بندی شرکت ملی نفت در محدوده بلوک اکتشافی کوهدشت واقع شده اند. ناحیه لرستان (محدوده استان های لرستان، ایلام و کرمانشاه) و میدان های نفت و گاز موجود در آن در شکل زیر نشان داده شده است.
همانطور که در تصویر بالا دیده می شود ناحیه لرستان شامل چندین میدان نفتی و گازی میشود. میادین این ناحیه در حوضه فعالیت شرکت بهره برداری نفت و گاز غرب که یکی از سه شرکت زیر مجموعه شرکت نفت مناطق مرکزی است میباشد. از جمله میادینی که در محدوده بلوک اکتشافی کوهدشت واقع شده اند میتوان به، میادین سرکان/ماله کوه، میدان نفتی باباحبیب، ویزنهار، هالوش، هلیلان و میدان گوار اشاره کرد. از این میان تنها میدان نفتی سرکان/ماله کوه به صورت فعال میباشد و مابقی به دلیل غیر اقتصادی بودن به صورت غیر فعال میباشند. تاریخچه مطالعات اکتشافی در ناحیه لرستان را می توان به دو بخش تقسیم نمود؛ میدان نفتی سرکان/ ماله کوه که حاصل اکتشافات دور اول (بیش از سه دهه قبل) در بلوک کوهدشت بوده است به عنوان یکی از میادین بزرگ غرب کشور در سال ۱۳۴۸ کشف و در سال ۱۳۶۰ به بهره برداری رسید. این میدان با ظرفیت اسمی ۳۰ هزار بشکه در روز، نفت تولیدی فرآورش شده را پس از شیرین سازی از طریق یـک خـط لولـه به تلمبه خانه افرینه و در آخر به پالایشگاه کرمانشاه ارسال می نماید. اما دور دوم فعالیت های اکتشافی در بلوک کوهدشت چندسالی است که با عملیات حفاری در این بلوک آغاز شده است (از یک دهه قبل و همچنان ادامه دارد). این دوره که با هدف برداشت های لرزه ای و ژئوفیزیکی با کیفیت بالاتر انجام گرفته است، می تواند در آینده نتایج بهتری به همراه داشته باشد. توضیح بر اینکه مطالعات ژئوفیزیکی به ویژه روش لرزه نگاری، اطلاعاتی را به صورت تصاویر دو و سه بعدی از زیر سطح زمین به دست میدهد که با تفسیر آن توسط زمین شناسان ساختمانی می توان به هندسه مخزن نفتی پی برد. این مطالعات که توسط مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت به عنوان کارفرما انجام گرفته است، در دهه گذشته با عملیات لرزه نگاری که توسط شرکت پیمانکار سى.ان.پى.سى چین انجام شد، در اولین اقدام پس از مشخص شدن تاقدیس باباحبیب، با حفاری یک حلقه چاه در سال ۱۳۸۶ منجر به کشف میدان نفتی باباحبیب شد. چاه شماره یک باباحبیب با عمق حدود ۲۸۰۰ متر و با ظرفیت اسمی حدود ۳۰۰۰ بشکه نفت در روز می تواند در صورت مساعد بودن شرایط مورد بهره برداری قرار بگیرد. در ادامه کار دو حلقه چاه جدید در این میدان حفاری شد که البته به موفقیت چاه شماره یک نبود. میدان باباحبیب با توجه به شرایط گفته شده (حفاری چاه های ناموفق) برای شرکت پیمانکار خارجی فاقد توجیه اقتصادی لازم بود و بنابراین به فعالیت های خود در این میدان خاتمه دادند. یکی از دلایل حفر ناموفق چاه ها در میدان نفتی باباحبیب مطالعات ضعیف در بررسی ساختارهای زمین توسط شرکت خارجی در این ناحیه بوده است، همانطوری که در قبل اشاره شد این ناحیه دارای پیچیدگی ساختاری خاصی از لحاظ زمین شناسی میباشد که متاسفانه در انتخاب محل حفاری به خوبی مورد ارزیابی قرار گرفته نشده اند ( انتخاب محل حفاری از نظر زمانی پس از خاتمه عملیات لرزه نگاری و یا بعد از آنکه زمین شناسان ساختمانی ، ساختمان های زمین شناسی مساعد را (بطور عمده تاقدیس ها را) با اطلاعات بدست آمده از عملیات ژئوفیزیکی و لرزه نگاری مورد تجدید نظر قرار دادند، صورت میگیرد). با این وجود به نظر میرسد با توجه برداشت های لرزهای اخیر در این منطقه و کاهش ریسک در عملیات حفاری، و همچنین مطالعات جامع تری که توسط زمین شناسان مدیریت اکتشاف صورت گرفته است حفر چاههای جدید برای توسعه میادین و ازدیاد برداشت ضرورتی انکار ناپذیر میباشد. تعداد چاههای حفاری شده در سه میدان سرکان، ماله کوه و باباحبیب تنها ۱۲ حلقه می باشد، این در صورتی است که تعداد چاههای حفاری شده در در اغلب میدانهای خوزستان، در هر میدان به بیش از ۱۰۰ حلقه میرسد. محدوده شهرستانهای کوهدشت، پلدختر و رومشکان علاوه بر میادین کشف شده، شامل تعداد زیادی تاقدیسهای نفتی دیگر میباشند که با توجه به مطالعات انجام شده شرایط مخزنی مناسبی را برای تولید هیدروکربور دارند. به هر حال به نظر میرسد با وجود ظرفیت های یاد شده در حیطه نفت و گاز در این شهرستان ها، تنها چیزی که نصیب مردم شده است آلودگی های زیست محیطی و خطرات (انفجار خط لوله اخیر در پران پرویز پلدختر) ناشی از عبور خطوط انتقال نفت و گاز از این مناطق بوده است. سال هاست که صحبت از احداث پالایشگاه در شهرستان پلدختر به گوش میرسد به طوری که در سال ۸۸ با حضور مسئولین و مردمی که با شور و اشتیاق به استقبال این پروژه رفتند کلنگ زنی شد. این در حالی است که پس از سال ها وضعیت این پروژه با روز اول تفاوتی نکرده و هیچ پیشرفت فیزیکی نداشته است. به نظر این بی میلی در راستای سرمایه گذاری در این پروژه غیرمنطقی نیست، چرا که احداث پالایشگاه نیازمند تامین خوراک اولیه از منابع نفت خام و البته با صرفه اقتصادی است، این درحالی است که میادین سرکان و ماله کوه به همراه چند میدان دیگر به سختی خوراک پالایشگاه کرمانشاه را تامین می کنند. بنابراین چیزی که مشخص است، در این مناطق و در حوزه نفت و گاز باید قبل از بحث در مورد اینچنین پروژه هایی، اولویت به اکتشافات جدید و توسعه میادین موجود داده شود. امید است با همت مسئولین و سرعت بخشیدن در امور اکتشافات منطقه و البته حضور سرمایه گذار و مشارکت های بخش خصوصی (در حال حاضر اولویت دولت در میادین مشترک است)، با کشف میادین بیشتر و توسعه میادین موجود و به دنبال آن با احداث پالایشگاه و سایر صنایع وابسته زمینه اشتغال و پیشرفت در این شهرستان ها فراهم شود، چرا که این مناطق با وجود این سرمایه عظیم و نعمت الهی شایسته محرومیت نمی باشند.
عارف شمس زاده
دانشجوی دکترای زمین شناسی ساختمانی دانشگاه شیراز
عضو انجمن زمین شناسی نفت ایران
عالی بود دکتر
[پاسخ]
جناب آقای دکتر شمس زاده
با سلام و تشکر از توضیحات بسیار خوبتان، در خصوص پاراگراف آخر به استحضار می رساند با توجه به اینکه سیستم های سرچاهی به صورت Unman می باشد لذا با احداث چاه و تغذیه خوراک پالایشگاه های دیگر مانند پالایشگاه کرمانشاه ، زمینه اشتغال و پیشرفت در این شهرستان ها فراهم نخواهد شد و صرفا آلودگی های زیست محیطی و تخریب طبیعت نصیب مردم منطقه خواهدشد.
[پاسخ]