مشارکت مردم راه نجات منابع طبیعی

مهندس جواد آزادبخت*/ کشکان:

مقام معظم رهبری: مردم موثرترین و مهم ترین نقش رادر فرایند حفاظت و احیای منابع طبیعی بر عهده دارند.

منابع طبیعی موهبت الهی و سرمایه ای خدادادی است که تنها متعلق به نسل حاضر نبوده و امانتی است از نسل های آینده در نزد ما که بایستی همچون گذشتگان در حفاظت، حراست و پاسداری از آن بیاندیشیم و بکوشیم. امروزه با افزایش آگاهی و حساسیت عموم مردم به نقــــش و اهـمیت منابع طبیعی ظرفیت های بی بدیلی برای جلب مشارکت مردم در حفاظت، اصلاح و احیــــاء منابع طبیعی فراهم گردیده است که می توان به بسیج سازندگی، همیاران طبیعت، سازمانهای مردم نهاد، جوامع محلی، دهیاران و شوراههای اسلامی اشاره نمود. بدون شک این عوامل به مثابه اهرمی هستند چنانچه سازمانهای متولی منابع طبیعی و محیط زیست بتوانند برای آنها نقش و تکیه گاه مناسبی را فراهم نمایند قادر خواهند بود در حفاظت از منابع طبیعی که حفظ آن امروز با اهمیت و نیازمند تلاش و مشارکت همگانی است مؤثر باشند. امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی در جمله ای ساده و پر معنا فرموده اند: این جنگلها مال ملت است نباید آنها را خراب کرد. رهبر انقلاب نیز بارها و بارها با بر شمردن اهمیت درخت و درختکاری، حفظ منابع طبیعی را گوشزد نموده و آن را مسئله ای حیاتی دانسته اند و در ۱۷ اسفند سال ۹۳ در دیدار با متولیان منابع طبیعی و محیط زیست، تخریب، تجاوز و تصرف غیرقانونی عرصه های منابع طبیعی و محیط زیست را جزء اعمال مجرمانه دانستند. در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز اصول ۴۵ و ۵۰ بر حفظ منابع طبیعی به عنوان وظیفه ای عمومی تأکید نموده است.

مشارکت حقیقی مردم حلقه مفقوده در فرآیند توسعه منابع طبیعی است. با توجه به نامگذاری سال ۹۵ از طرف مقام معظم رهبری با عنوان اقتصاد مقاومتی،اقدام و عمل به نظر می رسد یکی از پایه ها و بسترهای اقتصاد مقاومتی منابع طبیعی است که مشارکت مردم در حفظ این سرمایه ملی و ارزشمند و بی بدیل می تواند به حفظ و پایداری آن بیانجامد. برای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی در اقتصاد کشور مسائل مربوط به حفظ جنگل‌ها و مراتع ،انجام امور آبخیز داری و حفظ پوشش گیاهی از موارد اصلی و زیر بنایی به حساب می‌آید. حفظ جنگل‌ها ،مراتع، آب و خاک از مسائل اساسی و زیر ساختی اقتصاد کشور و بستر تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی است.

نگاهی به وضعیت منابع طبیعی کشور:

منابع طبیعی (جنگل و مرتع) از ارزشمندترین منابع حیاتی موجود محسوب می گردند که امروزه به شدت در معرض تخریب و نابودی قرار گرفته است.

۱- بر اساس رده بندی اتحادیه جهانی حفاظت از منابع طبیعی کشور ایران به لحاظ دارابودن سطح جنگل در بین ۵۶ کشور رتبه ۴۵ را دارد که نشان می دهد به لحاظ منابع  جنگلی به عنوان کشوری با پوشش کم جنگلی ( سطح کمتر از ۱۰ درصد مساحت کشور ) محسوب می گردد . و از نظر سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد(FAO ¹ ) هر کشوری که کمتر از ۲۵ درصد خاک آن جنگل باشد از نظر زیست محیطی وضعیت بحرانی در آن کشور حاکم است

۲- در گذشته نه چندان دور ۳۰ درصد خاک کشور را جنگل می پوشاند اما امروزه حدود ۱۲ میلیون هکتار جنگل داریم که این سطح حدود ۳/۷ درصد سطح کل کشور را در بر می گیرد . چنانچه روند تخریب قبلی جنگلهای کشور با همین سرعت ادامه یابد می توان تصور نمود در ۳۰ الی ۴۰ سال آینده جنگل های کشور از دست خواهند رفت و در برابر حق آیندگان  در برخورداری از جنگلها چه جوابی خواهیم داشت ؟ نابودی جنگلها یک امر فاجعه انگیز، هولناک و دردناک برای محیط زیست کشور است (آمار سازمان جنگلها و مراتع کشور در سال ۸۲).

۳- جایگاه کشورمان از نظر شاخص پایداری محیط زیست ^۲(ESI) در بین ۱۴۲ کشور با کسب نمره ۵/۴۴ در رتبه ۱۰۴ یعنی پایین تر از کشورهایی مثل سودان ، چاد، بنگلادش ، آنگولا و قرقیزستان قراردارد و در کنار کشوری مانند بورکنیافاسو ارزیابی می شود در این ارزیابی فنلاند با نمره ۹/۷۳ در صدر جدول از پایدارترین وضعیت زیست محیطی برخوردار است

پیشنهادها و راهکارهای جلب مشارکت مردم در حفظ منابع طبیعی:

نقش دولت:

۱ – آگاهی: پیش نیاز مشارکت مردم، آگاهی دادن به آنهاست. در این مرحله باید علت و ضرورت همکاری و نقش مردم به آنها آموزش داده شود. تجربه نشان داده است مردم زمانی آماده صرف هزینه برای حل یک مسئله هستند که ابتدا مسئله را بشناسند تا انگیزه لازم را پیدا کنند. بنابراین، مقدمه مشارکت، آگاهی از طریق ترویج و گسترش فرهنگ منابع طبیعی به آنان از طریق آموزش است.

۲ – سازماندهی: دومین مرحله مشارکت، سازماندهی مردم در قالب تشکل های رسمی و محلی می باشد. در این مرحله احاد مردم  در گروهها، انجمن ها و تشکل های مختلف گرد هم می آیند. این تشکل ها باعث  می شود بهره برداران نظم یابند تا امکان ارائه خدمات به آنان فراهم گردد؛ همچنین قادر شوند مسائل و مشکلات موجود را به آسانی به مقامات ارائه نمایند، ضمنا حمایت های لازم را با سرعت و دقت بیشتر دریافت کنند

۳-. پشتیبانی و حمایت: سومین اقدام برای مشارکت دادن مردم در منابع طبیعی، پشتیبانی و حمایت های حقوقی، اداری، اعتباری و برنامه ای می باشد. در این مرحله است که تشکل ها از قدرت کافی برای حضور همه جانبه برخوردار می گردند و به خوبی می توانند ایفاگر نقش واگذار شده باشند.

نقش مردم:

اطلاع رسانی و ارائه اخبار در خصوص تخریب ،تصرف و قطع گونه های جنگلی و مسائل زیست محیطی

شرکت در عملیات مهار حریق در جنگلها و مراتع در قالب تشکلهای مردم نهاد،دهیاران و شوراههای اسلامی

مشارکت در امر اصلاح و احیاء جنگلها و مراتع شامل جنگلکاری ،توسعه فضای سبز و بذر پاشی در سطح مراتع

شرکت در کلاسهای اموزشی و آگاهی یافتن از اهمیت جنگلها و مراتع

آگاهی بخشی عموم مردم توسط افراد آگاه و مطلع نسبت به اهمیت منابع طبیعی  شامل دانشجویان ،اساتید وفرهنگیان

نتیجه گیری

نگهداری و حمایت از منابع طبیعی بدون مشارکت مردم امکان پذیر نمی باشد. در این بین اهمیت نقش زنان به عنوان نیمی از بهره برداران منابع طبیعی بر کسی پوشیده نیست. برای زمینه سازی، آماده کردن و جلب مشارکت زنان، ترویج و گسترش فرهنگ منابع طبیعی به طور خاصی باید در قالب انجمن ها، تشکل ها، سازمان های غیردولتی NGOها و تعاونی های خاص منابع طبیعی سازماندهی شود، نیز مدیریت عرصه های طبیعی به شیوه مشارکت مردمی برنامه ریزی گردد. این امر مستلزم پشتیبانی، حمایت های آموزشی، حقوقی، اداری، اعتباری و برنامه ای می باشد و به عنوان یک حرکت پویا در جریان زمان، تقویت شده و تکامل می یابد.

باتوجه به اهمیت منابع  طبیعی همه با هم(مردم) بایستی در حفظ جنگلها و مراتع مشارکت نماییم و اجازه ندهیم جنگلها به افسانه هایی زیبا در دل تاریخ تبدیل شوند و بدانیم منابع طبیعی میراث مشترک همه ما و نسل های آینده است.و باور کنیم که مرگ و سوختن و به خاکستر تبدیل شدن هر بوته سبز مرگ ما انسانهاست.پس بیاییم درخت و سرسبزی و طبیعت را پاس داریم و به آنان که نمی دانند و از روی جهل و نادانی آتش جهل و دشمنی نثار طبیعت می نمایند و آنانی که می دانند و با طمع ورزی خود تیشه بر ریشه زندگی و حیات این زیست بوم(خانه مشترک) می زنند فریاد کنیم که حیات منابع طبیعی (جنگلها و مراتع)حیات ما انسانهای عصر دود و ماشین و مرگ آن مایه نابودی  همه ماست.. باشد که همه با هم در حفظ این سرمایه مشترک مشارکت نماییم. شماره تلفن ۱۵۰۴ امداد جنگل و مرتع، به عنوان پل ارتباطی آحاد جامعه با یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری است و گزارش هر گونه تخریب، تصرف و آتش سوزی‌های احتمالی در اراضی ملی و جنگل‌ها به یگان حفاظت از طریق این خط ارتباطی امکان پذیر است

۱-  Food and Agriculture Organization

۲-  Environmental Sustainable Index

 

*کارشناس ارشد منابع طبیعی و آبخیزداری کوهدشت