کوهدشت منطقه ای کم آب با کشت محصولات آبدوست

حمزه آزادبخت٭/ کشکان:  

حضرت علی (ع) می فرمایند:

” اَعْقَلُ النّاسِ اَنْظَرُهُمْ فِى الْعَواقِبِ ”

” عاقل ترین مردم کسى است که بیشتر در عاقبت کارهایش بیندیشد.”

کشور ایران از نظر جغرافیایی جزء نواحی خشک و نیمه خشک محسوب می شود که میانگین بارش سالانه در کشور حدود ۲۵۰ میلیمتر که این مقدار در جهان حدود ۸۵۰ میلیمتر می باشد. با این وجود کشور ما از نظر مقدار مصرف آب در بین کشورهای دنیا رتبه ی قابل توجهی دارد. در کشور ما میزان منابع آب تجدید پذیر سالانه حدود ۱۲۰ میلیارد مترمکعب می باشد که ما فقط مجازیم ۴۰% ازین مقدار را استفاده کنیم و ۶۰% باقی مانده حق طبیعت است که متاسفانه هم اکنون حدود ۷۵% را مصرف میکنیم (حدود ۹۰ میلیارد متر مکعب ) که این شرایط بحرانی کنونی وام دار بی توجهی ماست در مصرف بی رویه آب.

در سال ۹۰ با احتساب جمعیت ۷۵ میلیونی کشور، سرانه آب تجدید پذیر به ازای هر نفر حدود ۱۶۰۰ متر مکعب در سال محاسبه گردیده که طبق تعریف، هر کشوری که میزان سرانه آب برای هر نفر کمتر از ۱۷۰۰ متر مکعب در سال باشد آن کشور وارد مرحله تنش آبی شده است.

بر اساس اعلام بانک جهانی الگوی مصرف میانگین آب مصرفی سرانه جهان برای هر نفر حدود ۵۸۰ متر مکعب در سال بوده که این مقدار در کشور ما حدود ۱۳۰۰ متر مکعب می باشد که از مصرف خیلی از کشورهای پر آب اروپایی هم بیشتر است.

جالب توجه است که طبق گزارش وزارت نیرو، میزان هدر رفت آب به دلیل فرسودگی تأسیسات و برداشت غیرمجاز از شبکه آبرسانی در ایران ۲۸ تا ۳۰ درصد است، در حالی که میانگین این مقدار اتلاف در دنیا ۹ تا ۱۲ درصد بیشتر نیست. البته مصرف بی رویه ما فقط در زمینه ی آب شهری و شرب نیست بلکه بیش از ۹۰% کل منابع آبی کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود و طبق گزارش پایگاه اطلاع رسانی وزارت نیرو، هر سال بین ۱۳ تا ۳۵ درصد از محصولات کشاورزی به صورت ضایعات از بین می رود.

درست است که دولت باید امنیت غذایی مردم را تأمین کند اما تأمین محصولات غذایی و کشاورزی به این معنا نیست که حتمأ در داخل کشور تولید شده باشد. خودکفایی در تولید همه ی محصولات کشاورزی یک ایده ی کاملأ اشتباه است.

در اینجا بحث آب مجازی پیش می آید که به معنی مقدار آبی است که از ابتدا تا انتهای تولید یک محصول مصرف می شود. آب مجازی امروزه به عنوان یک مبحث مهم در صرفه جویی و کاهش مصرف منابع آب در جهان مطرح است. در کشور ما هم به دلیل وضعیت خشکسالی های اخیر و کاهش شدید منابع آب به ناچار باید از کشت محصولات آبدوست و پرمصرف آب خودداری کرده و با وارد کردن این نوع محصولات، مقدار زیادی از کمبود آب کشور را به صورت آب مجازی جبران کنیم.

برای مثال، طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی ایران رتبه چهارم را در صادرات هندوانه دارد که سالانه بیش از ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن هندوانه در ایران تولید می شود. در سال گذشته از کشورمان ۸۳۳ هزار تن هندوانه با قیمت هر کیلو ۷۰۰ تومان به کشورهای مختلف صادر شده، این در حالی است که برای تولید هر کیلو هندوانه حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ لیتر آب مصرف می شود، به راحتی میتوان محاسبه کرد که برای صادر کردن این مقدار هندوانه چند میلیارد لیتر آب مصرف شده است. اکنون این سوال پیش می آید که صادر کردن این نوع محصولات در این شرایط بحرانی از نظر آب، توجیه اقتصادی دارد ؟

این وضعیت برای شهرستان ما هم صادق است، در ابتدای امسال حرف و حدیث هایی مبنی بر ممنوعیت کشت محصولات آبدوست به گوش می رسید اما بنا به هر دلیل (؟؟؟) مسئولین مربوطه فشار را از این ممنوعیت برداشته و مردم را به کشت هر محصولی که دوست دارند دعوت کردند و البته از کشاورزان عزیز درخواست شد که خودشان رعایت کرده و کمتر کشت کنند. با این اوصاف طی سال جاری در شهرستان کوهدشت حدود ۷۰۰۰ هکتار گندم آبی، حدود ۱۶۰۰ هکتار صیفی جات و بیش از ۸۰۰ هکتار چغندر و ۷۰۰ هکتار ذرت کشت شده است. حال با استفاده از نتایج مطالعاتی در آذربایجان شرقی که جهت بررسی بهره وری آب کشاورزی در تولید محصول به عمل آمده و در همایش آبیاری و زهکشی ایران مطرح شده استفاده می کنیم ( با علم به اینکه شرایط آب و هوایی و اقلیمی آذربایجان شرقی با شهرستان ما متفاوت بوده و بدون شک مقادیر مربوط به نیاز آبی محصولات در منطقه ی ما بیشتر خواهد بود) که مقدار آب لازم جهت آبیاری هر هکتار محصول به صورت زیر محاسبه گردیده است :

مقدار آب لازم جهت آبیاری هر هکتار گندم آبی حدود ۲۶۵۶ متر مکعب، این مقدار آب برای هر هکتار ذرت حدود ۶۸۲۰ ، برای آبیاری هر هکتار چغندر مقدار ۶۳۵۰ ، برای محصولی مانند خیار حدود ۴۵۰۰ و برای هر هکتار سیب زمینی مقدار آبی در حدود ۵۲۵۰ متر مکعب نیاز است.

با نتایج این تحقیق و در دست داشتن مساحت زمین های زیر کشت شهرستان به راحتی می توان مقدار آبی که امسال برای تولید محصولات مختلف مصرف می شود را محاسبه کرد.

گابریل گارسیا مارکز: ” باید دنیا را کمی بهتر از آنچه تحویل گرفته ای تحویل دهی، خواه با فرزند خوب، خواه با باغچه ای سرسبز، خواه با اندکی بهبود در شرایط جامعه”

 

٭ کارشناس منابع آب شهرستان کوهدشت