بحران نفت در اقتصاد ایران/ قسمت دوم

زمانی در دولت دهم قیمت نفت به بیشترین میزان خود در طول ۱۰۰ سال اخیر رسید؛ ولی نهایتاً جز تورم افسار گسیخته نتیجه ای برای جامعه در بر نداشت!

طبیعتاً کاهش قیمت نفت نیز ویران کننده است، زیرا که کسری بودجه شدیدی را ایجاد کرده و تمام کارهای عمرانی و زیربنایی کشور را به تعطیلی می کشاند.

برای هر کشوری که وابسته به فروش یک منبع طبیعی است، هم افزایش قیمت آن منبع مخرب است و هم کاهش قیمت آن. طبیعتاً منبع طبیعی اقتصاد ایران “نفت” است.

بهترین حالت برای این منبع طبیعی؛ حفظ تعادل قیمت نفت است. زیرا که افزایش ناگهانی قیمت نفت باعث ایجاد بیماری هلندی شده و “ارز نفتی” را به صورت نقدینگی وارد جامعه می کند، که نهایتاً نتیجه ای جز “تورم” نخواهد داشت. مانند زمانی که در دولت دهم قیمت نفت به بیشترین میزان خود در طول ۱۰۰ سال اخیر رسید؛ ولی نهایتاً جز تورم افسار گسیخته نتیجه ای برای جامعه در بر نداشت!

و اما کاهش قیمت نفت نیز ویران کننده است. برای مثال ۷۳ هزار میلیارد تومان از بودجه ۲۳۰ هزار میلیارد تومانی سال آینده بر مبنای فروش نفت ۷۲ دلاری برای هر بشکه پیش بینی شده است. اما در حال حاضر قیمت نفت بخاطر عملکرد عربستان سعودی، با کاهش بی سابقه۵۰ دلاری؛ به حدود ۵۰ دلار رسیده است! (عربستان در طول چند ماه اخیر تولید نفت خود را به حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز افزایش داده و بازار نفت را با مازاد عرضه مواجه کرده است). بنابراین بودجه سال آینده ایران با کسری “شدیدی” همراه خواهد بود. البته سخنگوی دولت در پاسخ به این کسری بودجه بیان داشته اند که “کارشناسان اقتصادی ما قیمت ۸۰  دلاری را برای هر بشکه نفت در سال آینده پیش بینی کرده اند”. پیش بینی که هیچ علامت و قرینه ای برای صحت آن وجود ندارد. زیرا که خود عربستان سعودی قیمتی زیر ۶۰ دلار را برای هر بشکه در بودجه سال ۲۰۱۵ دیده است!

در ضمن، در حال حاضر که زمستان است تقاضای خرید نفت، خیلی بیشتر از تابستان است. بنابراین با کاهش تقاضا، باید منتظر کاهش قیمت نفت در آینده نیز باشیم! عربستان با در نظر گرفتن اینکه اگر توافق هسته ای ایران با کشورهای ۱+۵ در آینده نه چندان دور حاصل شود، وضعیت مناسبی در مقابل رقیب دیرینه خود نخواهند داشت، دست به کاهش بی سابقه قیمت نفت زده است. قطعاً خود نیز از این وضعیت ضرر می کند ولی چون اولاً جمعیت زیادی ندارد و دوماً درآمدهای غیر نفتی بالای نیز دارد (مانند درآمد توریستی حج) و سوماً بخاطر منابع سرشار نفتی برای جبران این کسر قیمت؛ فقط تولید خود را افزایش داده است! چندان متأثر از این کاهش قیمت نیست. هدف عربستان در این کاهش بی سابقه؛ اولاً خارج کردن ایران از بازار نفت و اهرم فشار بر ایران برای توافق هسته ای”نامطلوب” با ۱+۵ است و دوماً ضربه زدن به اقتصاد روسیه. زیرا که روسیه هم صادر کننده حامل انرژی “گاز” است و قیمت گاز نیز در بازار جهانی از قیمت نفت منفک نیست.

به نظر می رسد که عربستان سعودی در این زمینه موفقیت آمیز عمل کرده و تا حدودی به اهداف پنهان خود رسیده است، زیرا که قطعاً کاهش قیمت نفت بر روند مذاکرات هسته ای ایران تأثیر گذار خواهد بود.

ایران چند راه برای جبران این کسری بودجه شدید دارد:

–  افزایش درآمدهای مالیاتی

– برداشت از صندوق ذخیره ارزی

–  درخواست کمک از بخش خصوصی (مانند انتشار اوراق قرضه و اوراق مشارکت)

– افزایش نرخ ارز و…

می توان گفت که یکی از دلایل افزایش نرخ ارز در طول مدت اخیر (که به ازای هر دلار از ۳۲۰۰ تومان به حدود ۳۵۰۰ تومان رسیده است) همین کسری بودجه دولت است. زیرا که این مابه تفاوت به بودجه دولت منتقل می شود!

قطعاً بدترین حالت، برداشت از صندوق ذخیره ارزی است. زیرا که “تورم شدیدی” را در جامعه ایجاد می کند. هر چند که کاهش قیمت نفت در کوتاه مدت به ضرر اقتصاد ایران است، ولی می توان از آن هم به عنوان یک فرصت برای رهایی اقتصاد ایران از دام نفت استفاده کرد.