عید نوروز در آیین اسلام/ سید محمدصادق محمدی وفایی

عید نوروز در آیین اسلام

سید محمدصادق محمدی وفایی

---

جشن نوروز به نخستین پادشاهان ایران نسبت داده شده است. شاعران و نویسندگان قرن چهارم و پنجم هجری چون فردوسی، عنصری، بیرونی، طبری و بسیاری دیگر که منبع تاریخی و اسطوره ای آنان بی گمان ادبیات پیش از اسلام بوده ، نوروز را از زمان پادشاهی جمشید می دانند.مروج الذهب و معادن الجوهر ج۱، ص ۲۱۸
البته این عید پیش از جمشید نیز برگزار می شده و ابوریحان نیز با آن که جشن را به جمشید منسوب می کند یادآور می شود که «آن روز که روز تازه ای بود جمشید عید گرفت؛ اگر چه پیش از آن هم نوروز بزرگ و معظم بود.

فردوسی در داستان پدید آمدن نوروز نقل می‌کند ؛ وقتی جمشید از کارهای کشوری بیاسود بر تخت کیانی نشست و همه بزرگان لشکری و کشوری بر گرد تخت او فراهم آمدند … جمشید آن روز را که نخستین روز از فروردین و آغاز سال بود، نوروز نامید و جشن گرفت. (شاهنامه فردوسی ج۱، ص ۲۶-۲۵).
به جمشید گوهر افشاندند مر آن روز را روز نو خواندند
چنین روز فرخ از آن روزگار بمانده از آن خسروان یادگار

و یعقوبی نوشته اند : عید نوروز از زمان‌های قدیم یکی از دو عید بزرگ ایرانیان بوده است، عید دیگر شانزدهم مهرماه به نام «مهرگان» بوده است تاریخ یعقوبی ج۱، ص ۱۱۷

اسلام و نوروز

‏واژه عید در قرآن کریم تنها یک بار در آیه ۱۱۴ ، سوره مائده آمده است : ” عیسی‌ بن مریم گفت : بارالها ! پرودگارا ! برای ما از آسمان مائده ‌ای فرست تا این روز برای ما و کسانی که پس از ما می آیند ، عید باشد که تو بهترین روزی دهندگانی و آیت و حجتی از جانب تو برای ما باشد .” ‏‏” عید ” روزی است که در آن سود و منفعتی به دست بیاید و در شرع مقدس اسلام ، روزهای غدیر ، قربان و فطر عید نامیده می‌ شوند که در عید اضحی ، قربانی و در عید فطر ، زکات فطره مطرح است و در غدیر ، حضرت علی (ع) به امامت منصوب شدند . همچنین می ‌توان گفت ؛ عید آن روزی است که در آن نماز ویژه ‌ای برگزار کنند یا روزی است که مجمعی در آن فراهم آید و یا آنکه عید روزی است که خلق از ماتم به شادمانی ” عود ” کنند یا روزی است که تفاوتی میان درویش و توانگر نباشد یا آنکه ” عید ” روز شریف و ارجمندی می‌ تواند باشد . ‏از آیه ” مائده ” استفاده می‌ شود که حضرت عیسی مسیح (ع) روز نزول مائده را که سال ‌روز وقوع یک معجره الهی در تاریخ است ، برای همه انسان ‌ها ” عید ” قرار داده است تا این روز ، آیت و حجتی از جانب خداوند برای مردمان در تمامی اعصار بوده باشد و به میمنت این پدیده پربرکت همه ساله شادمانی و خجستگی آن روز تکرار شود . ‏

از آنجا که ” مائده ” به معنای خوان پرنعمت ، تنها دوبار در سوره مائده آمده است ، می‌ توان گفت ؛ نزول رزق از آسمان به درخواست حضرت عیسی مسیح (ع) ویژگی خاصی داشته که به خاطر آن عنوان ” مائده ” را به خود گرفته است . ‏

راغب اصفهانی می‌ گوید : ” مائده طبق و خوانی است که در آن طعام باشد که هم به آن طبق و هم به طعام مائده گفته می شود . ” ‏بنابراین ، عید در این آیه اشاره دارد به نزول یک برکت آسمانی در پوشش طبق یا طبق‌ هایی از طعام و خوردنی که می ‌تواند تکرار و بازگشت آن روز نیز همان برکات را به همراه داشته باشد و از این جهت ، آیت و حجتی دیگر از جانب خداوند متعال برای انسان ‌ها و فرصتی دیگر برای ایجاد ارتباط با خدا و ذکر و یاد او در دل ها و زبان ها باشد . ‏

روایت های اسلامی درباره نوروز

در خصوص نوروز و نکو داشت آن در اسلام، روایات مختلف وجود دارد. هر چند بیشتر روایات دلالت بر این دارند که اسلام آن را به عنوان روزی مهم، مورد تأیید قرار داده است.

در روایتی که مُعلّی بن خنیس از امام صادق(ع) روایت کرده، حضرت بزرگداشت این روز را به خاطر وقایعی می‌داند که در این روز اتفاق افتاده است. (وسائل الشیعه، ج۸، ص۱۷۳).
ابن فهد حلی می‌نویسد: «روز نوروز روزی جلیل القدر است… به این روز عباداتی تعلق دارد که مطلوب شارع است». مهذب البارع، ج۱، ص ۱۹۱٫)

از اما صادق(ع) :نقل شده است : ما من یوم نیروز الا و نحن نتوقع فیه الفرج لانه من ایامنا و ایام شیعتنا ، حفظته العجم و ضیعتموه انتم‏ ( بحارالانوار جلد ۵۹

امام صادق (ع) فرمودند : نوروز که می ‏آید ما منتظر فرج آل ‏محمد (ص) هستیم ، زیرا نوروز از روزهاى ما و روزهاى شیعیان ما است . شما آن را از دست دادید و پارسیان آن را نگه داشتند

علامه مجلسی پس از نقل روایات فراوانی در خصوص نوروز و اهمیت این روز، در روایتی مخالف با روایات سابق می‌نویسد: امام موسی بن جعفر(ع) خطاب به منصور دوانیقی فرمودند: «من روایات رسول خدا(ص) را جستجو کرده‌ام اما برای این عید روایتی نیافتم. این روز سنت ایرانیان است که اسلام آن را محو کرده است و پناه بر خدا که ما بخواهیم آن را احیا کنیم». بحارالانوار، ج۵۶، ص ۱۰۱٫علامه مجلسی سپس می‌نویسد: «اخبار معلی بن خنیس از جهت سند قوی‌تر از این روایت هستند و بین اصحاب شهرت بیشتری دارند».بحارالانوار ج۵۶، ص ۱۰۱٫

روایات مربوط به نوروز مختلف است و اجمالا در آن تعارض و اختلاف مشاهده مى شود چنانکه روایت معلى بن خنیس از امام صادق (ع) دلالت بر عظمت و شرافت این روز و انجام برخى اعمال مانند غسل، روزه و پوشیدن لباس نو دارد، از سوى دیگر، روایت امام کاظم (ع) دلالت بر عید نبودن آن دارد و این که نوروز از سنت هاى فارس بوده که مورد قبول اسلام نمى باشد.

جمع بین این دو گروه از روایات مشکل است به همین جهت آراء فقها و صاحب نظران در این زمینه متفاوت است.

برخى روایت امام کاظم (ع) را تقیه دانسته اند و روایت معلى که دلالت بر شرافت نوروز دارد را پذیرفته اند.

از سوى دیگر برخى روایت معلى را ضعیف دانسته اند و براساس روایت امام کاظم (ع) هیچگونه جایگاهى براى نوروز قائل نیستند گرچه انجام غسل و روزه را در این روز براساس روایت معلى و به امید به دست آوردن ثواب این اعمال براساس قاعده تسامح در روایات مربوط به آداب و سنن مستحب دانسته اند.

برخی از محققین در باره عید نوروز نوشته اند :

«اسلام عید نوروز را نه به طور کلی رد نموده و نه به صورت کلی قبول کرده است بلکه اسلام یکسری از کارهای خوب نوروز که جنبه الهی داشت و سعادت بشر در آن بود قبول کرد و به آن جهت شرعی و اسلامی داد و جهات منفی و بدش را که بوی شرک و خرافات و انحراف می‌داد ممنوع نمود. اسدا…، محمدی نیا، اعیاد اسلامی و نوروز،ص ۴۱

پس باید در عید نوروز به کارهایى مشغول شویم که ما را به خدا نزدیک کند و او را از ما خشنود سازد و از انجام کارهاى خرافى و ارج نهادن به سنّتهاى نادرست و نامعقول خویشتن دارى کنیم. عبادت خداوند و قرائت قرآن و پاکى و نظافت خانه و نیز لباس نو بر تن کردن- نه تجمّل گرایى و فخر فروشى کردن- و همچنین روزه داشتن و به دیدار دوستان و خویشان رفتن، بسیار پسندیده و ارزشمند است.

نتیجه:

عید نوروز یکى از اعیاد ملى ایرانیان است و ریشه در تاریخ کهن این سرزمین و آیین آنها قبل از اسلام داشته است. نکته دیگر اینکه اسلام پس از آمدن به ایران و مسلمان و شیعه شدن ایرانیان این رسم همچنان باقى مانده و در آموزه هاى اسلامى نیز با آن مخالفت صریح وجود ندارد.

برخی از اعمال عید نوروز

در مفاتیح الجنان آمده است:
” چون نوروز شود ، غسل کن و پاکیزه ‌ترین جامه ‌های خود را بپوش و به بهترین بوی ‌های خوش خود را معطر گردان . پس چون از نماز های پیشین و پسین و نافله ‌های آن فارغ شدی ، چهار رکعت نماز بگذار یعنی هر دو رکعت به یک سلام و در رکعت اول بعد از حمد ده مرتبه سوره قدر ( انا انزلناه ) و در رکعت دوم بعد از حمد ده مرتبه سوره قل یا ایها الکافرون و در رکعت سوم بعد از حمد ، ده مرتبه قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفلق را بخوان و بعد از نماز به سجده شکر برو و این دعا را بخوان : اللهم صل علی … و بسیار بگو یا ذالجلال و الاکرام