مروری برنظام‌های آموزشی ایران از هخامنشیان تا امروز

فرهنگ آموزش در ایران قدمت دیرینه دارد و از دیرباز تاکنون تغییرات و دگرگونی‌های فراوانی داشته به طوری که با سرکارآمدن دوره و سلسله‌ دیگر، نه تنها چهره اجتماع ایران دگرگون شده بلکه زندگی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ملت کهنسال ایران نیز همراه با آن تغییر کرده است.
به گزارش ایسنا، مطالعات تاریخی بیانگر این است که آموزش در دوره هخامنشیان در آتشکده‌ها و اماکنی در جوار آنها به کودکان شاهزادگان و خاصگان ارایه می‌شد و همچنین آموزشگاه‌های درباری نیز در قلب کاخها برای پرورش مدیران آینده فعالیت داشتند.
در دوره ساسانیان علوم و فنون دنیای متمدن آن زمان چون هند و یونان به قلمرو حکومت راه می‌یابد، به گونه‌ای که دانشگاه عظیمی چون «گندی شاپور» (جندی شاپور) جهت تحصیلات عالیه در قرن سوم میلادی در زمان اردشیر بابکان برای طبقه اشراف و مرفه اجتماعی تاسیس شد.
براساس گزارش وزارت آموزش و پررش، هم عرض این مراکز برای اکثریت مردم نیز آموزش در دوره قاجار و پیش ازآن در مکتب خانه و بعضا در مساجد، سرگذرها، خانه مکتب داران، دکان‌ها و … دایر بود.
این نهاد آموزشی از سده دوم هجری به بعد شکل گرفت و در هر شهر و روستایی مکتبخانه‌ای وجود داشت که تابع هیچ گونه محدودیت یا به اصطلاح امروزی قانون و مقررات ویژه‌ای نبود و هرکسی در هر سطح می‌توانست وارد مکتب شود و بر اساس استعداد و توانایی فردی از تعلیم و تربیت موجود در مکتب بر اساس اهدف‌ آموزشی آن روزگار بهره‌مند شود که این شیوه تعلیم و تربیت تا پایان قرن چهارم هجری ادامه داشت.
از آغاز قرن چهارم و در طول قرن پنجم تحولاتی در تشکیلات آموزش و پرورش ایران بوجود آمد، بدین طریق که ساختمان‌های مراکز آموزشی و مساجد از شکل ساده خود خارج شده و در آنها اتاقهایی برای آموزش و سکونت طلاب علم بوجود آمد.
بتدریج در جوار مساجد، مدارس بوجود آمدند که موجبات قوام و رونق گرفتن تعلیمات متوسطه و عالیه شد؛ از جمله مدارس آن زمان باید مدارسی را نام برد که حسن بن قاسم معروف به داعی صغیر در آمل تاسیس کرد.
به دنبال آن مدارسی به نام نظامیه بوسیله خواجه نظام الملک طوسی در سراسر امپراطوری اسلامی سلجوقی بوجود آمد. نظامیه‌ها در بیشتر شهرهای بزرگ تأسیس شدند که از برنامه‌های آموزشی مدون پیروی می‌کردند.
این مدارس که تا چند قرن بعد از مرگ خواجه نظام الملک دایر بودند، در شهرها رقابت کرده و موجب تأسیس مدارس و آموزشگاه‌هایی در شهرهای ایران زمین شدند.

ورود تمدن اروپایی و آغاز تغییرات آموزشی در ایران
از زمان قاجاریه خصوصا از دوره سلطنت فتحعلی شاه، مبادلات سیاسی ایران با کشور فرانسه برقرار می‌شود. این امر موجب برخوردهای اروپاییان با ایرانیان و ترویج زبان فرانسه در کشور ما می‌شود و این مقدمه‌ای است جهت ترویج تمدن اروپا در ایران و به دنبال آن ایجاد تغییرات در سازمان های آموزشی آن زمان.

تأسیس وزارت علوم در کشور
در سال ۱۲۶۸ هجری، افتتاح دارالفنون، راه دیگری در سازمان های آموزشی ایران باز می کند و دولت مستقیما نظارت بر مدارس را به عهده می‌گیرد، به طوری که این تحول فرهنگی موجب تأسیس وزارت علوم در سال ۱۲۷۲ هجری می‌شود.
آزاد شدن تحصیل در قانون اساسی مشروطه
با صدور فرمان مشروطیت و تغییر در قانون اساسی مشروطه، موجودیت امر آموزش و پرورش تثبیت می‌شود، به طوری که اصل هجدهم متمم قانون اساسی مشروطه یاد آور می‌شود « تحصیل و تعلیم علم و معارف و صنایع آزاد است مگر آنچه که شرعا ممنوع باشد .»
به دنبال این جهش، قانون اساسی معارف به سال ۱۲۹۰ شمسی به تصویب رسید و تمام سازمان‌های تربیتی زیرنظر سازمانی بزرگ و متمرکز به نام وزارت معارف قرار گرفتند که بعدها این وزارتخانه بر اساس شرح وظایف محوله تحت عناوینی چون «وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه»، «وزارت آموزش و پرورش»، «وزارت علوم و آموزش عالی» و «وزارت فرهنگ و هنر» سکان دار آموزش بود.
به مرور زمان مدارس جدید به شیوه کلاسیک با مقررات ویژه‌ای در کشور راه‌اندازی شد؛ بر این اساس تا کنون در سطح کشور با توجه به نیازمندی‌های نظام‌های آموزشی، شیوه‌های متفاوتی برای تحصیل در مقاطع مختلف تحصیلی توسط معماران آموزشی طراحی شده است.

از نظام قدیم تا نظام جدید
عبدالامیر عرفی رئیس مرکز سنجش آموزش وپرورش در گفت‌وگو با ایسنا، درباره برخی از آیین‌نامه‌های آموزشی مدارس رایج در کشور ایران براساس نظام آموزشی، گفت: نظام قدیم (۳-۳-۶) همان دوره شش ساله ابتدایی و سه سال دبیرستان (سیکل اول) و سه سال دبیرستان (سیکل دوم) از مهرماه ۱۳۱۳ در دوره متوسطه آغاز شد.
وی افزود: نظام قدیم (۴-۳-۵) که پنج سال ابتدایی و سه‌سال راهنمایی و چهار سال متوسطه را شامل می‌شد، از مهرماه سال ۱۳۵۳ شکل گرفت.
عرفی ادامه داد: نظام قدیم سالی واحدی (۱-۳-۳-۵) پنج سال ابتدایی، سه سال راهنمایی، دوره سه ساله متوسطه و یک سال دوره پیش دانشگاهی نیز از مهرماه ۱۳۷۹ در دوره متوسطه به شیوه سالی واحدی به اجرا در آمد .
به گفته وی این در حالیست که نظام جدید (۳+۳،۳+۳) که شامل دو دوره سه سال ابتدایی، سه سال دوره اول متوسطه و سه سال دوره دوم متوسطه از سال ۹۰ در حال اجراست.
بر گرفته از سایت شورای عالی آموزش وپرورش