معایب یارانه ها+ الزامات اجرای فاز دوم/ مصطفی شکری
مصطفی شکری*/ لکنا: معایب یارانه ها+ الزامات اجرای فاز دوم _______________________ معایب طرح پرداخت نقدی یارانه ها با وجود اینکه طرح پرداخت نقدی یارانهها نسبت به نظام سابق پرداخت یارانهها (قبل از سال ۱۳۸۹) دارای مزایای زیادی میباشد ولی برای اجرای فاز دوم یارانه ها باید به نقد و بررسی فاز […]
مصطفی شکری*/ لکنا:
معایب یارانه ها+ الزامات اجرای فاز دوم
_______________________
معایب طرح پرداخت نقدی یارانه ها
با وجود اینکه طرح پرداخت نقدی یارانهها نسبت به نظام سابق پرداخت یارانهها (قبل از سال ۱۳۸۹) دارای مزایای زیادی میباشد ولی برای اجرای فاز دوم یارانه ها باید به نقد و بررسی فاز اول پرداخت تا آگاهانه به فاز دوم وارد شویم. و در زیر به تعدادی از این نقدها اشاره میشود.
۱٫ تورم زا بودن پرداخت نقدی یارانه
با پرداخت نقدی یارانهها، نقدینگی جامعه افزایش یافته و این امر باعث تشدید تقاضا در خانوارهای کم درآمد شده و تورم شدیدی در پی خواهد داشت، چرا که در این خانوارها مصرف اشباع نشده وجود دارد و هرچه به آنها پرداخت شود، بلافاصله تبدیل به خرید میشود (قادری و همکاران، ۱۳۸۴).
تورم یکی از عوامل تشدیدکننده افزایش ضریب جینی (یعنی فاصله بین دهک ها) نیز می باشد چرا که در زمان رشد تورم، اقشاری که قدرت مالی و اقتصادی کمتری دارند، برای گرفتن دستمزد یا پول بیشتر قدرت چانه زنی کمتری دارند و قادر به تغییر درآمدهای خود نیستند. بنابراین انتظار طبیعی آن است که تورم فشار بیشتری به اقشار پایین جامعه آورده و در نتیجه ضریب جینی افزایش پیدا کند و این یعنی افزایش نابابریها. واضح است که اصلاح قیمتی باعث فشار بر اقشار کمدرآمد جامعه خواهد شد؛ بنابراین باید اقدامهای حمایتی لازم به همراه نقدیکردن یارانهها انجام شود. در این ارتباط دولت باید به گروههای مشخصی که از طرح شناسایی قشرهای آسیبپذیر مرکز آمار استخراج شده است، بهگونهای کمک کند که فشار ناشی از افزایش هزینهها جبران شود.
۲٫ تغییر فرهنگ کار
عدهای از کارشناسان مطرح کردهاند که پرداخت یارانه باعث میشود مردم به دولت وابسته شوند و از کار کردن پرهیز کنند و سرانجام نرخ بیکاری افزایش یابد. یک خانواده پنج نفره از زمان اجرای این طرح حدودا ۳۰۰ هزار تومان اضافه درآمد خواهد داشت. این درآمد در تعدادی از دهکها از درآمد طبیعی و ماهانه یک خانوار بیشتر است. از اینرو، ممکن است با پرداخت مستقیم یارانه به نوعی تنپروری و فرار از کار در این خانوارها ایجاد شود که میتواند از حیث اجتماعی و اقتصادی بسیار نگرانکننده باشد.
۳٫ ایجاد بیماری هلندی در اقتصاد خانوارها
یکی از آسیبهای جدی اقتصادهای متکی به ثروت و سرمایه منابع طبیعی، بیماری هلندی است. در توضیح این بیماری گفته میشود کشوری که زیرساختها و نهادهای لازم برای جذب منابع جدیدتر را ندارد با تزریق نقدینگی دچار شوک اقتصادی و اجتماعی میشود. بیماری هلندی تنها برای اقتصاد کلان نیست. هر خانواده یا فردی میتواند دچار این بیماری شود. اساسا گفته میشود که افزایش ثروت یک خانوار در شرایطی که برای کسب این درآمد کاری صورت نگرفته است و از قبل نیز برنامهای برای هزینه کردن آن وجود ندارد، میتواند منشا بیماری هلندی در خانواده باشد.
پرداخت نقدی یارانهها در جامعهای که دچار فشار تقاضاست، میتواند سازوکار هزینه خانوار را به هم بریزد. افزایش درآمد بدون کار صورت گرفته، میتواند منشا یک نابسامانی در هزینههای این خانواده باشد. از این بابت، تأکید میشود که رشد درآمدی هر خانواری بایستی بهصورت تدریجی و متناسب با کار انجام شده و همراه با سطح برخورداریهای فرد یا خانوار صورت گیرد. در غیر این صورت، نحوه هزینه کردن درآمد اضافه، هم برای خانواده و هم جامعه مضر است. باید توجه شود که با تزریق درآمد اضافه، بیماری هلندی به خانوارها منتقل نشود.
۴٫ تغییر الگوی مصرف
اگر الگوی مصرفی یک خانوار بیش از الگوی درآمدی تغییر کند، میتواند یک تهدید به حساب آید. ذکر این نکته ضروری است که الگوی درآمدی در یک بستر بلند مدت تعریف میشود. از این رو، دیده میشود که کار و تلاش و سختی در بهدست آوردن درآمد، نحوه هزینه آن را منطقی میسازد. عکس آن نیز درآمدهای یک شبه و بادآورده است که مصرف را به اسراف و اتلاف و زیادهروی و بریز و بپاشها تبدیل میکند. اما اتفاقی که در نقدی کردن یارانهها میافتد، تغییر الگوی مصرف پیش از تغییر و اصلاح الگوی درآمدی است. از این بابت، پول به درب خانه مردم بردن، یکباره هزینهها و نحوه مصرف را چنان تغییر میدهد که درآمد مضاعف نیز جبران آن نخواهد بود. به سخن دیگر، مصرف جدید تنها در سطح درآمد ایجاد شده نمیماند و در مراحل بعدی بهصورت زنجیروار هزینههای دیگری را نیز ایجاد میکند و کمکم الگوی مصرف خانوار را تغییر میدهد. تأکید میشود که این تغییر الگوی مصرف بیش از اصلاح الگوی درآمدی اجازه تطبیق مصرف با درآمد را میدهد و از این بابت خانوار را دچار یک تلاطم جدید اجتماعی میکند. باید توجه کرد که این افزایش درآمد از طریق پرداخت نقدی یارانه، بلافاصله با تورم جبران میشود و عملا تنها الگوی مصرف تغییر میکند.
۵٫ کاهش صادرات بر اثر نقدی کردن یارانه ها
برخی کارشناسان از حذف یارانه صنایع بهصورت ضربه ای به تولید در کشور یاد میکنند و باور دارند صنایع ما به بنیه و توانی نرسیدهاند که از کمکهای یارانهای بینیاز باشند. یک کالا وقتی مزیت نسبی برای صادرات و رقابت در بازارهای برونمرزی دارد که در مقایسه با کالاهای مشابه خارجی، هزینه تولید پایینتری داشته باشد. با حذف یارانه حاملهای انرژی، هزینه تولید در بخش صنایع افزایش پیدا میکند تولیدکنندگان دیگر قادر به رقابت در بازارهای جهانی نیستند. وقتی قیمت حاملهای انرژی بالا رود، هزینه تمام شده آن دسته از کالاهای صنعتی که انرژی بر هستند، افزایش پیدا میکند و در صحنه رقابت با بازارهای جهانی دچار مشکل میشوند، دولت باید به عنوان سیاستهای مکمل، ابزارهایی را برای حمایت از این صنایع و تولیدات پیشبینی کند (سلیمانی و نظری، ۱۳۸۸).
۶٫ پدید ساختن شوک قیمتی و تعطیلی صنایع و کارخانجات
به علت ارزان بودن بهای حاملهای انرژی، اغلب صنایع سودده کشور به شدت انرژیبر هستند. با اجرای یکباره سیاست آزادسازی بهای حاملهای انرژی، این صنایع فرصت سرمایهگذاری و تجدید ساختار را برای کاهش مصرف انرژی از دست داده و به تعطیلی کشیده میشوند. و تعطیلی آنها باعث افزایش شدید بیکاری خواهد شد. در حقیقت این امر یکی از الزامهای اجرای طرح است که دولت با در اختیار قرار دادن بخشی از منابع حاصل از حذف یارانهها به صاحبان صنایع و کارخانجات، به آنها در اصلاح ساختار تولید و کاهش هزینههای تولید از راه استفاده از فناوریهای جدید کمک کند (سلیمانی و نظری، ۱۳۸۸).
۷٫ دشوار بودن شناسایی گروههای هدف در طرح
چالش شناسایی گروههای هدف نیز در انتقادهای بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. شناسایی قشرهای آسیبپذیر نیازمند برخورداری از آمار و اطلاعات بخشهای گوناگون و نیز وضعیت اقتصادی آنها است. از سال ۱۳۶۸ همواره اعلام شده است که باید شناسایی دقیقی نسبت به وضعیت اقتصادی و معیشتی خانوارها حاصل شود. اما تاکنون کامیابی چندانی حاصل نشده است. توزیع یکنواخت یارانه بین تمام افراد و عدم تخصیص آن براساس گروههای گوناگون درآمدی در جامعه از اثرهای نامطلوب نظام پرداخت یارانهها است. پرداخت یارانهها بهصورت یکسان برای تمام قشرهای جامعه، از یک طرف هزینههای سنگینی را برای دولت دربردارد که تداوم آن در بلند مدت امکانپذیر نیست و از طرف دیگر هدف دولت مبنی بر توزیع عادلانهتر درآمدها را نیز تامین نمیکند.
۸٫ مشکل خانوارهای بد سرپرست
استفاده از کالاهایی که تا قبل از اجرایی طرح نقدیکردن یارانهها به سبب ارزان بودن در اختیار اعضای خانواده قرار داشت، بعد از اجرایی طرح نیاز به اجازه مدیر خانواده دارد و از این منظر انتظار تنش میرود. این موضوع زمانی حادتر میشود که رئیس خانواده درایت و مدیریت لازم برای هزینه و تشخیص اولویتهای زندگی را نداشته باشد. بهطور مشخص خانوادههای که دچار مشکل اعتیاد هستند از این منظر بیشترین آسیب را خواهند دید.
۹٫ بازتابهای اجتماعی منفی
سیاستهای همراه با شوک دارای چند ویژگی است که یکی از آنها واکنشهای اجتماعی است. اما واکنش اجتماعی نیز دارای مراتبی است که خارج از میزان آسیبزا بودن اصل سیاست، به بستر اجتماعی که شوک به آن وارد میشود نیز مرتبط است. در نحوه اجرای طرح، اطلاعرسانی کارا و هدفمند میتواند شدت دفعی و واکنش اجتماعی را کاهش دهد. این واکنش، متفاوت از دیگر بازتابهای اجتماعی طرح است. بدین معنا که طرح دفعتا یک بازخور تند اجتماعی خواهد داشت که بیتوجهی به مدیریت آن میتواند سطح اعتماد عمومی را کاهش دهد. از اینرو اجتماعشناسان معتقدند که شوکهای اقتصادی و سیاسی باید در بستری از آرامش و سکون در جامعه وارد شود. در این صورت است که انتظار میرود اثر دفعی اجرای طرح قابل کنترل باشد.
برخی باور دارند با توجه به فقدان ساختارهای مناسب و بروز تورم فزاینده احتمال شکلگیری ناآرامیهای اجتماعی و سوءاستفاده سیاسی از آنها وجود دارد. باید توجه داشت که نرخهای تورم موجود مردم را عاصی کرده، اگر این نرخ به شدت افزایش یابد برای جامعه غیرقابل تحمل خواهد بود اما میتوان گفت که با اجرای به موقع سیاستهای جبرانی و پرداخت به موقع یارانههای نقدی و همچنین توجیه منطقی طرح برای مردم میتوان جلوی ناآرامیهای احتمالی را گرفت (عسگری آزاد، ۱۳۸۶).
بنابراین هشدار داده میشود در شرایطی که پیامدهای شوکهای قبلی از یک طرف و یک نوع ترس و دلهره و واهمه به هر دلیل در پس زمینه اجتماع وجود دارد، اثر شوک جدید با برهمافزایی شوکهای قبلی چندین برابر میشود که میتواند از حیث سیاسی نگران کننده باشد. بنابراین پرهیز از شتابزدگی و اطلاع رسانی کارا و اجرای تدریجی در اجرای طرح، الزامی است.
الزامات اجرای فاز دوم هدفمندسازی یارانهها
اجرای فاز دوم مستلزم در نظر گرفتن تمهیداتی است که عدم توجه به آنها، می تواند کامیابی در اجرای طرح را با ابهام مواجه کند. از جمله این الزامها میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱٫ تحلیل کلان آثار قیمتی؛
۲٫ مدیریت انتظارات تورمی؛
۳٫ تنویر افکار عمومی و برگزاری برنامههای توجیهی و توضیحی؛
۴ . تدریجی بودن اجرای طرح؛
۵٫ شناسایی دقیق خانوارهای آسیبپذیر؛
۶٫ تبیین مبانی و تعیین اقلام، شیوه و سرعت اصلاحات قیمتی؛
۷٫ پلهکانی قرار دادن قیمت انرژی نسبت به مقدار مصرف؛
۸٫ همکاری تمام اجزای حکومت و مردم در پیشبرد طرح؛
۹٫ انعطاف در اجرای طرح؛
۱۰٫ بررسی روشهای بازتوزیع و جبران زیاندیدگان از خانوارها و بنگاههای اقتصادی و ….
منابع:
۱- سلیمانی محمد و نظری، محمدعلی(۱۳۸۸)، ساماندهی نظام توزیع یارانه در دولت نهم، فصلنامه برداشت دوم، سری جدید، سال ششم، ش ۹٫
۲- عسگریآزاد، محمود(۱۳۸۶)، اقتصاد یارانه، مجموعه مقالات همایش اقتصاد یارانه، تهران: وزارت بازرگانی، انتشارات دانشگاه امام صادق، اول.
۳-قادری،سیدفرید؛رزمی،جعفر؛صدیقی،عسگر(۱۳۸۴)،بررسی تاثیر پرداخت یارانه مستقیم انرژی برشاخص های کلان اقتصادی با نگرش سیستمی، نشریه دانشکده فنی،جلد۳۹، شماره ۴، ص ۵۳۷-۵۲۷٫
_____________________
*کارشناس ارشد اقتصاد
مهمترینش همان تورم است که پدر این مردم را درآورد.
[پاسخ]
مرسی جناب مهندس شکری عالی بود
[پاسخ]
واقعا یارانه ها منافعی نداشت؟ چرا بیان نکردید؟
[پاسخ]