معضلات حاشیه‌نشینی در لرستان/ تقویت روستاها راه مقابله با آن

گروه اجتماعی: استان لرستان بویژه شهر خرم آباد در سالهای اخیر دچار تغییرات اساسی و ساختاری در ابعاد کالبدی،اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شده که پدیده حاشیه نشینی بعنوان یکی از پیامدهای اولیه این گونه تغییرات است.

حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است که با اسکان غیررسمی و بدون مجوّز گروه بزرگی از مردم در مکانی در کناره شهرها ایجاد می‌شود.
مناطق حاشیه نشین هرشهر عموما با مسائلی چون مسکن های غیر استاندارد، ارائه ضعیف خدمات شهری، عدم جذب مردم این مناطق در اقتصاد رسمی شهر و بسیاری مسائل کالبدی و اجتماعی دیگر دست به گریبان است.
به گفته مدیرعامل شرکت عمران و مسکن سازان لرستان، سکونت گاههای غیررسمی استان مساحتی بیش از 551 هزار و54 هکتار را به خود اختصاص داده که از این مساحت ، خرم آباد212هکتار، بروجرد 218 هکتار، دورود حدود 100هکتار و الیگودرز22هکتار است.
آقای مومنی می افزاید : سکونت گاههای غیررسمی خرم آباد شامل محلات دره گرم شرقی وغربی، پاچنار، جهانگیرآباد ، فلک الدین ، کرگانه ، اسدآبادی ، علی آباد، اسبستان، گل سفید و پشته مطهری است.
مناطق حاشیه نشینی چون علی آباد، گل سفید و کرگانه و فلک الدین خرم آباد ، گرفتار فقر و اعتیاد و دیگرآسیب های اجتماعی نیز است.

عمودی زاده مدیرکل بهزیستی استان نیز مناطق پاچنار، اسدآبادی، پل کرگانه، پشته، کوی علی آباد، گل سفید، سی متری انقلاب بروجرد، چالسبارازنا، شاهیوند کوهدشت و دردی پلدختر را از دیگرمناطق حاشیه نشین و تحت پوشش برنامه های این سازمان برشمرد.
حاشیه نشینی مشکلات اجتماعی موجود در شهرها را تشدید کرده و آنها را گسترده تر می سازد. وجود حاشیه نشینان در مناطق حاشیه ای شهرها به لحاظ تقاضا برای استفاده از منابع آموزشی و پرورشی موجب افزایش فشار بر منابع موجود می شود یا اینکه سطح بی سوادی را افزایش می دهد.
حاشیه نشینان به علت عدم برخورداری از امکانات رفاهی، بهداشتی، آموزش و تحصیلی، افزایش فقر مهمتر از همه جهت برخورداری از کار و اشتغال ناگزیر از مهاجرت به شهرها می شوند.
یک استاد دانشگاه و جامعه شناس معتقد است: حاشیه نشینی بر اثر مهاجرت های غیرطبیعی افراد فاقد تخصص های لازم از مکانهای کوچکتر به مکانهای بزرگترشکل می گیرد.
آقای طهماسبی می افزاید: این عده به دلیل پایین بودن توان اقتصادی به صورت مجموعه های به هم پیوسته در آن مناطق سکونت می کنند.
حاشیه نشینی در خرم آباد ، یعنی کوچه هایی که در دل کوه نقش بسته اند و خانه هایی که با سنگ بنا شده اند. اینجا خبری از آئین نامه های مقاوم سازی در برابر زلزله نیست، آخر اینجا زلزله دیگری در جریان است که مهیب تر از هر زلزله ای تن انسان را می لرزاند؛ زلزله ای از آسیب های اجتماعی.

مهمترین مشکلات محلات حاشیه‌نشین، بیکاری؛ نداشتن خانه و مسکن مناسب، محیط بد اجتماعی و فرهنگی این محلات ، کمبود امکانات رفاهی، فرهنگی و تفریحی برای فرزندان، انحرافات اجتماعی، نبود امنیت، آسفالت نبودن کوچه ها، کمبود بهداشت و سرپوش نبودن رودخانه ها و فاضلاب های محله، کمبود امکانات رفاهی، و آموزشی، نداشتن آب لوله کشی، شلوغی محله ها، تراکم جمعیتی زیاد، بافت روستایی چند قومی و چند فرهنگی بودن محله است.
به گفته طهماسبی ، گسترش آسیب های اجتماعی مانند طلاق و خودکشی، سرقت، اعتیاد ، قاچاق و تن فروشی از پیامدهای حاشیه نشینی است.
این کارشناس اجتماعی می افزاید : افراد حاشیه نشین بدلیل اینکه فاقد تخصص هستند به مشاغلی کاذب مانند دست‌فروشی، قاچاق مواد مخدر، فروش مشروبات الکلی و مواردی از این قبیل روی می آورند.
بدیهی است وجود این همه مشکلات و تهدیدات حاشیه نشینی اقدام موثر مسئولان و نهادهای متولی و تلاش در حل این معضل و جلوگیری از آسیب های اجتماعی امری ضروری به نظر می رسد.
این استاد جامعه شناسی می گوید: برای مهار این معضلات بایستی به کمک دست اندرکاران این حوزه اولاً هم فضای سکونتی این مناطق تغییرپیدا کند و هم امکانات فرهنگی و اجتماعی مانند درمانگاه، مهدکودک، بوستانها، پایگاه اوقات فراغت در این مناطق استقرار یابد، دوم اینکه اهالی این مناطق از لحاظ اقتصادی بازتوانی شوند یعنی در کارهای مورد علاقه آموزش ببینند و سرمایه اولیه برای فعالیتشان در اختیار آنان قرار گیرد.
در این میان، مدیرکل بهزیستی استان ، استقرار10پایگاه در مناطق محروم و حاشیه نشین، تحت پوشش قرارگرفتن 6هزار و 221 نفر با اختصاص مبلغ 80 میلیون تومان و آموزش فرهنگی، ورزشی، حرفه آموزی را از جمله اقدامات این اداره کل برای رفع معضل حاشیه نشینی عنوان کرد.
آقای عمودی زاده هدف از این کار را زیر پوشش قرار دادن دختران و پسران 6 تا 25 سال برمی شمرد.
وی همچنین نهادهای متولی مرتبط این امر و بین بخشی را کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، آموزش و پرورش، میراث فرهنگی، صنایع دستی و فنی و حرفه ای را نام می برد.
مدیر کل دفتر امور شهری و شوراهای استان نیز می گوید : بحث حاشیه نشینی در استان به عهده شرکت عمران و مسکن سازان است که البته با توجه به حساسیت موضوع و مشکلات ناشی از حاشیه نشینی در استان به دستور دکتر دهمرده استاندار سه منطقه در سطح شهر خرم آباد مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.
مسعود مختاری ، احداث واحدهای حمایتی، ایجاد روشنایی معابر و پاکسازی محیط از معتادان، احداث اردوگاه نگهداری معتادان پرخطر در حاشیه شهر خرم آباد را از جمله اقدامات انجام گرفته متناسب با سند توانمندسازی مناطق حاشیه نشین عنوان می کند .
وی می افزاید : طی 2 سال گذشته اقدامات بصورت یک طرح کاملاً علمی کارشناسی شده ، بارها مورد بازدید وزیر مسکن، وزیر کشور، مدیریت بحران کشور و سایرمسئولان قرار گرفته و ازآنها بعنوان الگویی موفق در ساماندهی حاشیه نشینی یاد می شود.
مدیر کل دفتر امور شهری و شوراهای استان لرستان تصریح می کند : البته تاکنون هیچ گونه اعتبار ملی یا بین المللی یا مشابه آن در این زمینه تخصص نیافته و کل اعتبارات از محل اعتبارات استانی تأمین و پرداخت شده است.
مدیرعامل شرکت عمران و مسکن سازان استان نیز از تملک 194 واحد مسکونی، احداث خیابان 18 متری و ساختمان بهداشتی درمانی در محله گل سفید، تملک66 واحد مسکونی، احداث خیابان12متری، احداث 123واحد مسکونی در قالب مسکن مهر ساکنان مسیرتعریض و تخریب و آواربرداری خبر می دهد و می گوید : احداث خیابان 12متری در علی آباد و احداث دیوارساحلی رودخانه کرگانه در محله کرگانه ، از اقدامات انجام شده و در در دست انجام از سال 89 تاکنون است.
آقای مومنی می افزاید : میزان پیشرفت فیزیکی در شهرهای خرم آباد، بروجرد، دورود والیگودرز بین 70 تا 100درصد است که در مجموع کل اعتبارات هزینه شده در سکونت گاه های غیر رسمی حدود 5 میلیارد ریال است.
مدیرعامل شرکت عمران و مسکن سازان استان همچنین می گوید : با توجه به پیگیری های استاندار، معاون وزیر و نهادهای مرتبط در طول سه سال اخیر؛ محدوده حاشیه نشینی خرم آباد کمترشده و با اجرای مسکن مهر، کاهش مهاجرتها، تأمین مسکن مورد نیاز، ایجاد راه های دسترسی و در نتیجه با جلوگیری از توسعه این محلات، روند حاشیه نشینی در استان کاهش یافته است.
مدیرکل بهزیستی استان هم راه اندازی مجتمع خدمات اجتماعی، مراکز نگهداری از کودکان بی سرپرست شهری، مراکز خدمات مهد کودک شهری، مراکزحمایت از خانواده های بی سرپرست و نیازمند شهری، مراکز آسیب های اجتماعی شهری، مراکز خدمات مهد کودک روستایی و مراکز حمایت از خانواده های بی سرپرست و نیازمند با مجموع 257مرکز را از مراکز ارائه دهنده خدمات اجتماعی سازمان بهزیستی استان عنوان می کند .
یکی از اهالی حاشیه نشین می گوید: هر روز در محیط زندگی مان سرنگ های تزریقی معتادان را می بینم که سلامت خانواده و کودکانم را تهدید می کند و تاکنون علیرغم بازدیدهای گوناگون اهالی شورای شهر و متولیان امر ، اقدامات کاملی برای بهبود وضعیت حاشیه انجام نشده است.
هرچند که کار ساماندهی بافتهای فرسوده و سکونتگاه های غیررسمی در برخی مناطق استان آغاز شده است ولی به نظرمی رسد تسریع در روند، نیازمند مشارکت و همکاری خود مردم است، موضوعی که در صورت بی توجهی به آن تبعات جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت.
مدیرکل بهزیستی استان لرستان نیز می گوید : تعداد644 کودک بی سرپرست، 8 هزار کودک در مهدکودک ها، 5 هزار و 804 نفر بی سرپرست ،4 هزار و 300 کودک روستایی و627نفر مستمری بگیر روستایی و6 هزار و 868 مددجویان خدمات گیرنده از واحدهای آسیب های اجتماعی را زیر پوشش خدمات خود دارد.
با این وجود مهاجرت و حاشیه نشینی به دلیل تاثیرات عدیده از آن دسته موضوعات اجتماعی است که هیچوقت تاریخ مصرف کنکاش درباره آنها پایان نمی پذیرد.
در این میان، توجه به روستاها می تواند یکی از راه های مقابله با پدیده حاشیه نشینی باشد زیرا در کاهش این پدیده و در نتیجه فقر و اعتیاد تاثیر مستقیمی دارد.
کنترل مهاجرت روستاییان به شهر با ارائه امکانات بیشتر به نقاط روستایی، سپس ایجاد و گسترش فرصتهای شغلی و توجه به معیشت در جامعه روستایی، تخریب بخش فرسوده، اشتغالزایی، احداث صنایع، حمایتهای مالی، ساخت مسکن و فعال کردن حوزه های فرهنگی را می توان از جمله راهکارهای کاهش حاشیه نشینی نام برد.
کارشناسان آسیب های اجتماعی معتقدند: امروز سهم جوانان و نوجوانان حاشیه ، طعم فقر، نداشتن سرپناه و اعتیاد است و هریک از این مشکلات به تنهایی یک آسیب و تهدید بزرگ قلمداد می شود که اگر دیرتر اقدام شود به یک فاجعه در آینده ای نزدیک مبدل می شود.
به هرحال، علیرغم تلاشها و اقدامات صورت گرفته، حاشیه نشینی بعنوان تهدیدی با پیامدهای اجتماعی همچنان وجود دارد .
امید است با توجه به پیگیری های مسئولین ، به وضعیت بافت های فرسوده بویژه در مناطق حاشیه نشین شهر خرم آباد هرچه سریعتر رسیدگی شود تا روند آسیب های اجتماعی و دیگر مشکلات در مرکز استان رو به کاهش بگذارد.

برگرفته از: واحد مرکزی خبر با اندکی ویرایش